Sztuka starożytnego Rzymu

• Rzeźba

Rzeźba rzymska powstawała pod wpływem początkowo Etruskim (np. Wilczyca Kapitolińska, czy sarkofagi), a następnie wpływem wzorców greckich. Rzymianie byli gorliwymi naśladowcami Greków w wielu dziedzinach kultury, rzeźba nie odbiegała od tej zasady, dzięki temu wiele zabytków sztuki greckiej przetrwało do dziś. Rzymianie chętnie kopiowali dzieła malarskie Greków. Często zdarzało się tak, że greccy artyści pracowali na zlecenie rzymskich pracodawców, dlatego też tworzono dzieła malarskie i rzeźbiarskie zgodnie z kanonem sztuki greckiej. W I wieku p. n.e. pojawił się na terenie Rzymu i całej Italii zarówno w rzeźbie jak i w architekturze styl neoattycki, oznaczał on okres szczególnego naśladownictwa Aten.

Największy okres rozkwitu rzeźby rzymskiej przypada na czasy późnej republiki i wczesnego cesarstwa. Pod koniec cesarstwa rozwinęła się z kolei tzw. rzeźba prowincjonalna. Była mniej wzorowana na greckich wzorach, bardziej na lokalnych upodobaniach, dlatego (nie całkiem słusznie), niektórzy zwykli ją uznawać za mniej ambitną i kunsztowną. Przykładem tego rodzaju sztuki rzeźbiarskiej jest tzw. grupa tetrarchów, powstała u schyłku cesarstwa, wmurowana w narożnik bazyliki świętego Marka w Wenecji. Rzeźba przedstawia dwóch Augustów i dwóch Cezarów zarządzających cesarstwem. Innym przykładem rzeźba prowincjonalna jest rzeźba przestawiająca głowę Konstantyna, zdobiąca dziś większość przewodników po Rzymie.

Rzeźba portretowa istniała w dwóch rodzajach, pierwszy z nich przedstawiał całą postaci i był stawiany dla uczczenia ludzi wybitnych i zasłużonych do kraju np. opisywany poniżej posąg cesarza Oktawiana Augusta. Najczęściej tego rodzaju rzeźbę stawiano w miejscach publicznych, placach miejskich zwłaszcza na Forum Romanum. Drugi rodzaj rzeźby portretowej to popiersia, rzeźbione jako rodzaj maski pośmiertnej. O możności rodu rzymskiego świadczyła ilość nagromadzonych rzeźb portretowych.

Rzymianie wyraźnie odróżniają się od Greków jeśli chodzi o rzeźbę portretową, bowiem ci pierwsi tworzyli rzeźbę naturalistyczną zgodnie z rzeczywistością, Grecy z kolei podkreślali piękno i harmonię postaci. Wiele rzymskich dzieł rzeźbiarskich pokazuje nie tylko twarze polityków, wodzów lub innych znanych postacie bez upiększeń, ale zwraca uwagę na stan psychiczny modeli, często nawet podkreśla ich brzydotę i starość. Do dziś zachowały się wykute w marmurze arcydzieła portretowe Sullusa, Cycerona, Pompejusza, Krassusa, czy Cezara.

Rzeźba pełniła u Rzymian ważną funkcję publiczną np. posągi obok funkcji estetycznej spełniały też rolę propagandową, przykładem jest posąg cesarza Oktawiana Augusta jako imperatora. Posąg pochodzi z I wieku naszej ery, władca owinięty jest w pasie pięknie rzeźbionym płaszczem, prawą rękę wznosi ku górze w geście osoby głoszącej mowę, w lewej ręce trzyma berło, będące symbolem władzy. Przy prawej nodze cesarza artysta rzeźbiarz umieścił Amorka, przypominający pochodzenie rodu Juliusza od bogini Wenus. Jednocześnie Amorek podtrzymuje zbyt ciężki marmurowy posąg. Innym wybitnym przykładem rzeźby o charakterze propagandowym jest posąg przedstawiający Marka Aureliusza jako wojownika na koniu. Na tym konkretnym przykładzie wzorowało się później wielu artystów m.in. autor posążku władcy identyfikowanego z Karolem Wielkim, czy pomnika księcia Józefa Poniatowskiego znajdujący się Warszawie.

Jednym z najpiękniejszych dzieł sztuki rzymskiej pochodzącej z czasów Oktawiana Augusta jest Kamea (rodzaj szlachetnego kamienia ozdobiony ciętymi reliefami), obrazująca najważniejsze elementy ideologii cesarskiej. Na opisywanym przedmiocie bogowie stoją na równej wysokości z władcami Rzymu, aby wspierać ich działanie.

Inną formą rzeźbiarstwa, rozwijającego się starożytnym Rzymie były płaskorzeźby. Ich początek jest datowany na przełom II i I wieku p.n.e. Twórcy płaskorzeźb bardzo wiernie odtwarzali najdrobniejsze szczegóły prezentowanych postaci lub wydarzeń historycznych. Reliefy historyczne (bo o nich tu mowa) pełniły funkcję propagandowe lub ideologiczne. Przykładami omawianej płaskorzeźby mogą być np. : ołtarz wybudowany na Polu Marsowym przez Cesarza Augusta noszący nazwę Ara Pacis oraz Kolumna Trajana – ozdobiona licznymi reliefami.

•  Malarstwo

 Malarstwo rzymskie było znane jako dekoracja wnętrz budynków publicznych, domów

i warsztatów pracy. Dla badaczy omawianej dziedziny bardzo ważnym okazało się odkrycie w Pompejach ponieważ na tym przykładzie dokonano podziału malarstwa rzymskiego na cztery okresy:

• Styl pompejański pierwszy,
• Styl pompejański drugi,
• Styl pompejański trzeci,
• Styl pompejański czwarty.

Styl pompejański pierwszy stosowany był od II wieku p.n.e. do około 80 p.n.e. w ośrodkach związanych z kulturą helleńską. Cechował się dekoracyjnością ścian z zastosowaniem sztukaterii imitujących marmurowe lub alabastrowe płyty umieszczane na ścianach. Płaszczyznę ściany dzielono na trzy części. Pas położony najniżej naśladował cokół i ortostaty. Część środkowa zdobiona była kolorami przypominającymi wielobarwne marmury. Najwyższe część zdobił gzyms malowany białym kolorem.

Styl pompejański drugi rozwijał się w okresie od ok. 90 p.n.e. do 15 p.n.e. Zastosowano w tym czasie obrazy iluminatorskie przedstawiające pejzaże, motywy architektoniczne, lub sceny mitologiczne rozgrywane na tle krajobrazu. Dominowały barwy: biały, czerwony, żółty, zielony i fioletowy. Po roku 50 p.n.e. wprowadzono iluzoryczne prześwity scen architektury ogrodowej.

Styl pompejański trzeci zwany także orientalnym lub egiptyzującym - trwa od ok. 20 p.n.e. do 50 roku naszej ery. W tym czasie przestrzegana jest ścisła symetria podziału ściany i centralna kompozycja dekoracyjna. Często stosowano podział ścian na trzy części rozdzielone malarstwem geometrycznym, zmiękczone zastosowaniem elementów roślinnych np. girland, rozciągniętych między kolumnami.

Styl pompejański czwarty trwa pomiędzy latami 50 – 100 naszej ery. W tym czasie ściany pokrywane są obrazami przedstawiającymi ogromne prześwity, w których widoczne są kolejne sale, komnaty o otwartych drzwiach i oknach, loggiach, balkonach. Pojawiają się również kopie obrazów tablicowych o tematyce mitologicznej lub obyczajowej. Przykładem malarstwa odkrytego po wybuchu Wezuwiusza jest np. portret zatytułowany Pewna piękna pani, (pochodzący z połowy I wieku naszej ery), przedstawiający piękną młodą kobietę trzymającą w ręku cztery tabliczki, przypominające książkę. Głowę jej zdobi siatka z perłami, świadcząca niewątpliwie o zamożności kobiety.

Bardzo dużą popularnością cieszyła się w państwie rzymskim technika mozaikowa. Z kolorowych, marmurowych kwadracików układano na podłogach lub ścianach różnorodne wzory. Technika tą stosowano również we wczesnych czasach chrześcijaństwa.