Ustrój polityczny - organy kolegialne

W republice rzymskiej funkcjonowały trzy rodzaje zgromadzeń:

• zgromadzenie patrycjuszowskie (comitia curiata)
• zgromadzenia plebejskie (concilia plebis)
• zgromadzenia mieszane (comitia centuriata i comitia tributa)

W obradach komicjów kurialnych (comitia curiata) początkowo udział brali tylko i wyłącznie patrycjusze (członkiem kurii mogła zostać tylko ta osoba, która należała do jednego z 300 rodów), później dopuszczono do nich także plebejusze. Komicja z czasem swoje uprawnienia. Zachowały pewne kompetencje w zakresie prawa prywatnego, jak sporządzanie testamentów czy adopcja.

Komicja centurialne (comitia centuriata) były zwoływane według wojskowych oddziałów – centurii. Obrady miały miejsce na Polu Marsowym. Każda centuria posiadała prawo do jednego głosu. Do ich kompetencji należało:

• zatwierdzenie albo też odrzucenie projektów ustaw zaproponowanych przez urzędników
• decyzje o rozpoczęciu wojny
• wybór konsulów, pretorów i cenzorów
• rozpatrywanie odwołań od wyroków za przestępstwa zagrożone karą śmierci

Komicja tribusowe (comitia tributa) prawdopodobnie powstały z plebejskich zgromadzeń. W ich obradach początkowo udział brali tylko plebejusze, później wszyscy obywatele podzieleni według miejsca zamieszkania (tribus). Głosowanie odbywało się zgodnie z tribusami, a każda z tych jednostek miała jeden głos. W tego typu zgromadzeniu, jakim były komicja tribusowe, dużą przewagę posiadali mieszkańcy wsi, ze względu na dużą liczbę tribusów wiejskich (aż 31, przy 4 tribusach miejskich). Miejscem spotkań stał się Kapitol, Forum Romanum albo teren podmiejski. Do uprawnień tego typu komcjów należało:

• przyjmowanie albo tez odrzucanie projektów ustaw zgłaszanych przez pretorów
• wybór edylów kurulnych i kwestorów oraz niższych urzędników państwa
• rozpatrywanie odwołań od wyroków skazujących na karę pieniężną.

Osobnym rodzajem zgromadzeń były zgromadzenia plebejskie (concilia plebis). W obradach brali udział tylko i wyłącznie plebejusze. Do głównych kompetencji zgromadzeń należał wybór trybunów i edylów.

Z rady przybocznej króla z okresu monarchicznego wywodził się rzymski Senat. Organ ten zachował formalnie swoją funkcję, tyle, że u boku konsulów bądź dyktatora. Pod koniec III wieku p. Ch. Senat stał się głównym organem władzy państwowej w Rzymie. do jego kompetencji należało:

• kontrola budżetu państwa
• dbałość o bezpieczeństwo wewnętrzne
• pociąganie do odpowiedzialności publicznej urzędników bądź obywateli działających na szkodę państwa
• kontrola administracji
• nadzór nad prowincjami
• zatwierdzenie ustaw komicjów
• reprezentacja państwa rzymskiego w stosunkach z innymi państwami
• wypowiadanie wojny, przedkładanie warunków pokojowych, wysyłanie oraz przyjmowanie obcych poselstw
• przyznawanie tytułów i wyróżnień
• wskazywanie osoby na urząd dyktatora
• podejmowanie uchwał o wprowadzenie stanu nadzwyczajnego
• zarządzenia dotyczące kultu państwowego.

Początkowo członkowie Senatu byli mianowani przez konsulów. Od IV wieku p. Ch. do zadań cenzorów należało układanie listy senatorów. W Senacie miały prawo zasiadać osoby, które wcześniej pełniły państwowe godności (głównie kosnulowie i pretorzy). Obrady Senatu były zwoływane przez konsuli, ale także przez pretorów, dyktatorów, a w okresie późniejszym także przez trybunów ludowych.

Początkowo w Senacie zasiadało 300 senatorów. Liczba ta wzrosła do 900 za rządów Juliusza Cezara. Obrady miały miejsce na Kapitolu, albo też na Polu Marsowym. Głosowanie miało charakter jawny (senatorowie przechodzili na jedną bądź na drugą stronę). Uchwała uchwalona przez Senat stawała się prawem rzymskim, jeśli wcześniej trybun ludowy nie wyraził sprzeciwu wobec niej.

Największy wpływ na politykę państwa Senat zyskał na przełomie III i II wieku p. Ch. Jego rola zaczęła zmniejszać się począwszy od reform braci Grakchów aż do końca istnienia republiki.

Wśród organów kolegialnych działających w starożytnym Rzymie warto jeszcze wymienić kolegia kapłańskie. Do ich zadań należało obok spraw kultu, układanie kalendarza, interpretacja prawnych przepisów (Kolegium pontyfików). Do Kolegium augurów należało tłumaczenie znaków, które były objawieniem woli bóstw, a Kolegium fecjałów zajmowało się aktami dotyczącymi spraw międzynarodowych.