Ustrój polityczny państwa Franków

W ustroju politycznym państwa Franków zauważyć można wiele elementów, łączących do z wzorami rzymskimi. Jako wzór potraktowano również organizację kościelną państwa rzymskiego. Źródłem, o którym nie należy zapominać, dla państwa Karola Wielkiego stała się forma demokracji, określana mianem wojennej oraz kształtująca się już wówczas monarchia wczesnofeudalna. Organizacja państwowa przedstawiała typowy model monarchii patrymonialnej, w której panujący traktował państwo jako swoją własność i zgodnie z tą zasadą dokonywał podziału ziem wedle swojego uznania między swoich synów. 

Za panowania ostatnich Merowingów władza królewska uległa osłabieniu. Decydująca pozycję w państwie zaczęli zdobywać majodomowie. Królowie frankońscy zabiegając o ich poparcie musieli zgodzić się na szereg ustępstw. Jednym z przykładów takie polityki stał się edykt Chlotara II z 614 r., w którym władca uznawał prawa oraz wolności przysługujące Kościołowi, ponadto znosił podatki, które według ludności państwa zostały niesłusznie nałożone, król przyznawał ogólny immunitet oraz zrzekał się wyboru hrabiów. W chwilą objęcia władzy przez Karolingów władza królewska uległa wzmocnieniu. Karol Wielki rozpoczął walkę z nadużyciami, a rządy sprawował samodzielnie bez udziału możnych. Władcy frankońscy przejęli panowanie nad rozległym obszarem, należącym niegdyś do imperium rzymskiego. Ten fakt wzmocnił ich stanowisko na arenie europejskiej. Dodatkowo Karol Wielki przyjął tytuł rex Francorum et Longobardorum ac patricius Romanorum. Król Franków miał prawo do wydawania nakazów, których naruszenie groziło karą pieniężną (tzw. bannus królewski), stał także na straży wewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa w państwie, miał prawo do wydawania ustaw (kapitularze), pełnił funkcję naczelnego dowódcy oraz był najwyższym sędziom. Do wszystkich wolnych, półwolnych i niewolnych mieszkańców swojego państwa odbierał przysięgę wierności. W kwestii następstwa tronu ustaliła się zasada jego dziedziczności przez synów zmarłego władzy, a w razie ich braku, przez jego braci. W chwilą gdy dziedziców było kilku państwo miało zostać podzielone na dzielnice. W państwie Karolingów nie rozróżniano skarbu państwa od skarbu królewskiego. Źródłem utrzymania władcy oraz jego dworu były dochody z dóbr królewskich. Nie funkcjonował podatek powszechny, który płaciłaby cała ludność państwa (istniały jedynie podatki jeszcze z czasów rzymskich, ale ta były płacone tylko przez ludność rzymską). Król utrzymywał się z pieniędzy spływających do skarbca w formie grzywien, kar pieniężnych, myt, ceł, targowych opłat oraz regaliów. Ponadto utrzymał się zwyczaj przekazywania władcy darów przez poddanych. Ludność państwa była obciążona także innymi świadczeniami, np. budowa dróg, podwody.

Zarząd państwem odbywał się na dworze króla. Osoby go tworzące znajdowały się pod specjalną ochroną i protekcją. Król wraz ze swoim dworem nie przebywał ciągle w jednym mieście (państwo Franków nie miało stolicy), ale podróżował wraz z nim po całym kraju. To zapewniało mu doskonałe możliwości kontroli urzędników, a cały dwór był w tym czasie utrzymywany przez poddanych. W ostatnich latach swojego życia Karol Wielki przebywał najczęściej w Akwizgranie. Na dworze królewskim stacjonowała także królewska drużyna. Jej członkowie składali władcy przysięgę wierności. Niektórzy z nich pełnili także inne funkcje państwowe. Za panowania Karolingów zostały określone kompetencje takich państwowych urzędników jak: skarbnik i stolnik. Oprócz właściwych zadań pełnionych na dworze króla, zajmowali się również zarządem kraju. Pod koniec VI wieku pojawił się urząd majoromusa. Osoba pełniąca tę funkcję stała się bardzo szybko głównym królewskim doradcą, z czasem także jego zastępcą oraz dowodziła drużyną królewską. Urząd ten obsadzano zgodnie z wolą możnowładztwa. W okresach rozbicia dzielnicowego każdy z władców powoływał swojego majodomusa. Od 613 r. urząd ten miał charakter dożywotni, a od wyboru na to stanowisko Pepina z Heristalu – dziedziczny. Pieczę nad królewska kancelarią sprawował naczelny referendarz, z czasem jego funkcje przejął kanclerz. Na to stanowisko wybierane były osoby duchowne ze względu na umiejętność czytania i pisania. Król Franków był najwyższym sędziom, ale w jego imieniu sądy mógł sprawować palatyn.

W sprawach państwowych początkowo decydujący głos należał do wiecu. Jego obrady odbywały się regularnie co roku w marcu. Do głównych decyzji przez niego podejmowanych należało rozstrzygnięcie o wojnie lub pokoju oraz wybór wodza (króla). Za czasów panowania Chlodwiga wiec stracił na znaczeniu. Zastąpiło go zgromadzenie zbrojnych, w trakcie którego dokonywano przeglądu wojsk oraz ogłaszane były wydane przez króla akty prawne. Po 814 r., czyli po śmierci Karola Wielkiego także i te zgromadzenia przestano zwoływać. Władcy od tej pory zwoływali zebrania dygnitarzy państwowych, które odbywały się na dworze. Terminem obrad stała się pora jesienna i wiosenna. Wyższą rangę posiadały zebrania zwoływane na wiosnę. Zadania oraz sam tryb funkcjonowania tych zgromadzeń nie zostały precyzyjnie określone. Zdanie, które wyrazili na temat określonej sprawy dostojnicy nie było w żaden sposób wiążące dla monarchy. Sytuacja uległa zmianie dopiero w IX wieku, kiedy Ludwik Pobożny zobowiązał się, że żadnego aktu prawnego nie wprowadzi bez zgody możnych.

Państwo Karolingów dzieliło się po względem administracyjnym na hrabstwa. Te z kolei składały się z mniejszych jednostek, które we wschodniej części nosiły nazwę centenów (setnie), a w zachodniej – wikariatów. Jednostki obejmujące kilka hrabstw nazywały się województwami. Hrabstwem zarządzał hrabia. Do jego kompetencji należały sprawy wojskowe, administracyjne, sądowe oraz skarbowe podległej mu jednostki. Miał prawo do wydawania nakazów, za których przekroczenie lub niewypełnienie groziła kara pieniężna. Hrabia był nominowany przez króla. Początkowo urząd ten nie był zastrzeżony dla możnowładztwa. Sytuacja uległa jednak zmianie w 614 r. Pełnienie funkcji hrabiego miał charakter dziedziczny, podobnie jak należące do niego dobra ziemskie.

Na czele centeny stał centenariusz. Pełnił on funkcje pomocnicze w stosunku do hrabiego. By jego organem doradczym. Województwem kierował mianowany przez króla wojewoda. Pełnił on rolę dowódcy wojsk, stacjonujących na terenie województwa. W celu załatwienia ważnych spraw państwowych władca wysyłał specjalnych wysłanników królewskich (missi dominici). Przy tym otrzymywali oni od niego specjalne przywileje i prawa.

W 800 r. Karol Wielki koronował się na cesarza. Stanął przez problemem zarządzania podległym mu państwem. Za jego panowania zostało wprowadzone szereg reform, które usprawniły funkcjonowanie państwa Karolingów. W kwestii administracji państwowej za rządów Karola Wielkiego zostały wprowadzone margrabstwa (marchie). Utworzono je na terenach przygranicznych. Obejmowały swoim zasięgiem obszar znacznie większy niż hrabstwo. Margrabia pochodził z nominacji królewskiej. Posiadał on znacznie szersze uprawnienia niż hrabia, szczególnie jeśli chodzi o sprawy wojskowe. Także Karol Wielki wprowadził instytucję królewskich wysłanników (missi dominici), których zadaniem była kontrola nad urzędnikami państwowymi. Wysłannicy byli narzędziem w ręku władcy. Pełnili ważną rolę w procesie centralizacji władzy państwowej. Obdarzeni szerokimi kompetencjami, rozstrzygali spory i kwestie, z którymi nie radzili sobie hrabiowie. Aby usprawnić ich pracę, państwo zostało podzielone na okręgi, a do każdego z nich przydzielono po dwóch wysłanników, pełniących swoją funkcję przez jeden rok. Za panowania Karola Wielkiego przeprowadzono także reformę sądownictwa oraz wojskową. Celem tej ostatniej stało się wyeliminowanie praktyk uchylania się od służby wojskowej oraz pełnienie tej służby przez osoby, które nie posiadały majątku. Mieszkańcy państwa byli powoływani pod broń tylko w wyjątkowych przypadkach. Przeprowadzona została także reforma monetarna, na mocy której wprowadzono nową srebrną monetę. Podzielono ją na stałe jednostki. Ponadto Karol Wielki zadbał o rozwój szkolnictwa w swoim kraju. Rozkwit przeżywały szkoły klasztorne oraz katedralne, a ponadto szkoła pałacowa. Tutaj kształcono i przygotowywano do zawodu przyszłych urzędników monarchii.