Władza sądownicza

Konstytucja marcowa mówiła o tym, że wymiar sprawiedliwości w państwie polskim, należy do niezawisłych i niezależnych sądów. Sądy dzieliły się na sądy powszechne, które orzekały w sprawach karnych i cywilnych oraz na sądy szczególne, rozstrzygające specjalne kategorie spraw. Konstytucyjną zasadą był także zapis o jawności postępowania sądowego.

 

Sędziowie pochodzili z nominacji, której dokonywał prezydent. Konstytucja zakazywała sądom badania legalności aktów ustawodawczych. Dopuszczalna natomiast była ocena przez sądy zgodności aktów niższego rzędu z ustawami. Konstytucja kwietniowa zakazała sądom badania ważności aktów ustawodawczych.

 

Postępowanie sądowe miało charakter instancyjny. W lutym 1919 r. na mocy dekretu wydanego przez Naczelnika Państwa został powołany do życia Sąd Najwyższy w Warszawie. Po przeprowadzeniu unifikacji sądownictwa w Polsce działały: sądy grodzkie, sądy okręgowe, sądy apelacyjne i Sąd Najwyższy.

 

Drobne sprawy cywilne i karne były rozpatrywane przez sądy grodzkie. W sprawach ważniejszych także z kodeksu karnego i cywilnego, sądem I instancji były sądy okręgowe. Do ich zadań należało też rozpatrywanie odwołań od orzeczeń sądów grodzkich. Apelacje od orzeczeń sądów okręgowych były rozpatrywanie przez sądy powszechne. Sądem najwyższej instancji dla orzeczeń z kolei tych sądów był Sąd Najwyższy.

 

Sądownictwo szczególne obejmowało sądy wojskowe, pracy oraz sądy wyznaniowe. Wśród tych sądów znalazły się również Trybunał Stanu, Trybunał Kompetencyjny oraz Najwyższy Trybunał Administracyjny. Sądy wojskowe rozpatrywały sprawy dotyczące osób wojskowych i podlegały ministrowi spraw wojskowych. Orzekały na podstawie kodeksu karnego. W 1928 r. zostały utworzone sądy pracy, które rozstrzygały sprawy cywilne wynikające ze stosunku pracy. W II RP prawo małżeńskie miało wyznaniowy charakter na obszarze byłego zaboru rosyjskiego, z tego też względu utrzymane zostały sądy wyznaniowe, odrębne dla każdego wyznania: rzymskokatolickie, prawosławne i ewangelickie.

 

Trybunał Stanu był organem orzekającym o konstytucyjnej odpowiedzialności osób pełniących najwyższe stanowiska państwowe. Przewodniczył Trybunałowi Stanu I prezes Sądu Najwyższego, a pozostałych członków wybierał Sejm – w liczbie ośmiu i Senat – w liczbie czterech. Od 1935 r. do składu Trybunału wchodziło sześć osób powoływanych przez prezydenta. W 1925 r. został powołany do życia Trybunał Kompetencyjny, który zajmował się rozstrzyganiem sporów pomiędzy organami administracji państwowej a sędziami. Składał się z przewodniczącego i czternastu członków, których mianował prezydent. W 1922 r. stworzony został Najwyższy Trybunał Administracyjny, który stał się zalążkiem sądownictwa administracyjnego, które miało rozstrzygać legalność aktów administracji rządowej i samorządowej. Obywatel, którego prawa konstytucyjne zostały naruszone, miał prawo do złożenia skargi do Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Spod jego kompetencji zostały wyłączone sprawy dotyczące spraw wojskowych i polityki zagranicznej.

 

W 1928 r. została wydana ustawa o ustroju sądów, w której znalazły się także zapisy dotyczące prokuratury. Był to państwowy organ powołany do ścigania przestępców. Funkcję naczelnego prokuratora, a także nadzór nad innymi prokuratorami, należał do ministra sprawiedliwości.