Wojna peloponeska
Po wojnach perskich Grecja podzieliła się na dwa wielkie bloki polityczno – militarne, dwóch hegemonów i ich sojuszników. Podobnie jak Europa przed I wojna światową, tak i wówczas, obie strony parły do wojny. Chciały jej Ateny, które uważany się za zbawiciela Grecji i jej niekwestionowanego hegemona, oferującego najlepszy ustrój, Sparta, pchana do wojny przez sojuszników, zwłaszcza naturalnego morskiego rywala Aten – Korynt. Sparta obawiała się ponadto gwałtownego wzrostu potęgi ateńskiej. Ze swoją potężną flotą Korynt był bezcennym sojusznikiem zamkniętej na lądzie Sparty.
Wojna wybuchła w 431 r. p.n.e. i trwała do 404 r. p.n.e. Cała ludność Attyki zgromadziła się w obleganych przez Spartan Atenach. Zaopatrzenie dla miasta dostarczano drogą morską, do Pireusu, który był połączony z Atenami tzw. Długimi Murami. Attyka, pustoszona corocznie przez Spartę, pogrążyła się w chaosie. Stłoczenie ludności w obleganym mieście wywołało zarazę w latach 430-426 r. p.n.e., która zabiła około 50 tys. osób. Zmarł na nią też sam Perykles, dowódca wojsk ateńskich. Ateńczycy woleli walczyć na morzu niż mierzyć się z najlepszą armią świata na lądzie, mimo to starli się ze Spartanami w 424 r. p.n.e. w bitwie pod Delion, w której stracili około 1300 hoplitów. Odtąd zupełnie wycofali się z walki na lądzie. Klęskę Aten przypieczętowała jednak przegrana bitwa na morzu. Wyprawa floty na Sycylię w latach 415-413 r. p.n.e., mająca przysporzyć Atenom bogactwa wyspy i zapobiec udzieleniu pomocy Sparcie przez Syrakuzy, okazała się katastrofą. W walce zginęło aż12 tys. ludzi, a flota, jedyna siła Aten, została zupełnie rozbita. Jeden z przywódców wyprawy, Alkibiades, w którym wielu widziało nowego Peryklesa, przeszedł w zagadkowych okolicznościach na stronę Sparty. W następnych latach spotkała Ateny kolejna seria niepowodzeń, czyli masowa ucieczka, 20 tys. niewolników z attyckich kopalń srebra do obozu spartańskiego, konflikty w samych Atenach miedzy oligarchami a demokratami, przeciwnikami a zwolennikami wojny, jak również wmieszanie się Persji w wojnę między Atenami a Spartą. Korzystając z perskich funduszy utworzono flotę spartańską, a Sparta zgodziła się na rezygnację z wolności miast greckich w Azji. Sparta zawiera sojusz z Persami w 412 r. p.n.e.
Ateny odniosły, co prawda jeszcze morskie zwycięstwa w 410 r. p.n.e. na Morzu Marmara, na brzegu Azji Mniejszej i po paru latach pod Arginuzami na południe od Lesbos, ale klęska była nieunikniona. W 405 r. p.n.e. flota spartańska pokonuje ateńską pod Ajgospotamoi. Spartańska flota zablokowała Atenom dojście do Morza Czarnego, miasto pozostało oblężone z lądu i morza i głodem zmuszone do kapitulacji w 404 r. p.n.e., głównie przed wojskami Teb i Koryntu, czyli sojusznikami Sparty.
Nastąpił kres Związku Morskiego, zlikwidowano flotę ateńską, zburzono część Długich Murów łączących Ateny z portem w Pireusie. Z szacunku dla kultury Aten, Sparta nie zgodziła się na ostateczne zrównanie ich z ziemią. Ateny stały się cieniem dawnej świetności. Na skutek zarazy i wojen liczba ludności w mieście zmniejszyła się o połowę i wynosiła 75 tys. ludzi.
Wojna peloponeska była wojną bez precedensu. Trwała ponad dwadzieścia lat, a licząc łączny czas poprzednich walk ze Spartą, niemal pół wieku. Tak naprawdę była to klęska nie Aten, ale całej Grecji, która ostatecznie zaprzepaściła szanse jakiegokolwiek politycznego zjednoczenia czy zapobieżenia wewnętrznym konfliktom i już nigdy nie odzyskała dawnej świetności. Wojna była jednak nieunikniona, ponieważ potęga Aten zaczęła zagrażać autonomii dziesiątków miast greckich. Wzięła w niej udział większa część całego świata greckiego i dlatego mówi się, że wojna peloponeska była „światową” wojną Greków.