Współczesna myśl chrześcijańska

Współczesną myśl chrześcijańską reprezentują następujące kierunki filozoficzne:

• neotomizm,
• personalizm:
  • katolicki (Maritain, Mounier),
  • otwarty.

Neotomizm jest jednym z kierunków filozoficznych, który rozwinął się w XX wieku w nurcie neoscholastyki. Inspiracją do powstania tego nurtu była encyklika papieża Leona XIII z 1879 roku zatytułowana Aeterni Patris. W encyklice papież nawoływał do „odświeżenia” nauczania św. Tomasza z Akweinu. Inicjatorem neotomizmu stał się francuski teolog i filozof katolicki D. Mercie (1851-1926), późniejszy kardynał. Neotomizm dzieli się na:

• tomizm tradycyjny (tzw. paleotomizm), głoszony m.in. przez J.A. Gredt’a i S. Adamczyka;
• lowański, reprezentowany przez poglądy D. Marcier’ a i K. Kłósaka;
• transcendentalny, głoszony m.in. w poglądach E. Coreth’ a;
• egzystencjalny, reprezentowany przez E. Gilsona, M. Krąpca, M. Gogacza.

W Polsce neotomizm w wydaniu tradycyjnym pojawił się za sprawa dominikanina Jacka Woronieckiego, a następnie Mieczysława Gogacza. Z kolei Kazimierz Kłósak, Mieczysław Krąpiec i Stefan Swieżawski wyraźnie uwspółcześnili tomizm.

Neotomiści uznawali różnice pomiędzy nauką, a religią i sztuką (klasyczna koncepcja filozofii) twierdzili również, że teoria bytu jest tzw. „filozofią pierwszą”.

Personalizm (łac. persona – osoba) to jeden ze współczesnych kierunków filozoficznych, który akcentuje w swoich rozważaniach pojęcie osoby, jako indywidualnego i niepowtarzalnego bytu. Personalizm czerpie inspiracje z nauczania Arystotelesa, św. Tomasza  z Akwinu oraz św. Augustyna, którzy za podstawę rzeczywistości uznawali osobę ludzka. Człowiek według personalistów został obdarzony przez Boga wolnością i godnością, celem jego egzystencji jest więc nieustanne dążenie do Niego. Według personalizmu katolickiego religia tworzy wieź osobową człowieka z Bogiem. Sam człowiek jako byt jest dynamiczny, nieustannie się staje i realizuje poprzez działanie. Personaliści wyróżnili dwie płaszczyzny człowieka, tj:

• człowiek jako jednostka, która jest:
  • bytem fizycznym i gatunkowym, częścią świata materialnego (Maritain),
  • istotą przeznaczoną do życia w społeczeństwie,
  • istotą podlegającą prawom przyrody (K. Wojtyła),
  • człowiek jako osoba, która jest:
  • bytem duchowym i intelektualnym, charakteryzujący się wolnością i godnością,
  • niepowtarzalna, wolna i niezależna od tego co ją otacza,
  • nieskończonym wszechświatem natury duchowej.

Według personalistów nie należy ujawniać dualizmu człowieka, ponieważ jednostka i osoba to dwa bieguny tej samej istoty. J. Maritain głowił, że człowiek jest „w całości jednostką i w całości osobą”.

Personaliści głosili nadrzędność osoby ludzkiej wobec uwarunkowań społeczno-ekonomicznych i historycznych. Według personalizmu katolickiego życie społeczne powinno być podporządkowane dobru osoby, niestety we współczesnej cywilizacji tak nie jest. Człowiek pomimo postępu technicznego nie umie sobie podporządkować i zagospodarować świata, aby mu służył, za to umie go niszczyć. Współczesny człowiek, według personalistów staje nieustannie przed dylematem „mieć”, albo „być”. Ten ostatni oznacza „kochać”, ponieważ miłość jest norma personalistyczną. Tylko dzięki miłości można znieść nawet najbardziej egoistyczny świat.

Społeczeństwo według personalistów jest wspólnotą osób zagrożoną upadkiem na skutek konsumpcjonizmu, alienacji i reifikacji (uprzedmiotowienie osoby).

• Najpopularniejsi personaliści to:

Emanuel Mounier reprezentujący nurt personalizmu otwartego uznawał, że możliwe jest osiągnięcie prawdziwego szczęścia pod warunkiem unikania skrajności (albo zapatrzeni we własną osobę, albo zafascynowani pracą na rzecz społeczną),

Gabriel Marcel uważał, że człowiek jako osoba jest niepowtarzalna i wolna od tego co ją otacza,

Karol Wojtyła twierdził, m.in., że  człowiek znajduje się jednocześnie w stanie natury upadłej i odkupionej, co oznacza, iż zepsucie natury ludzkiej nie jest na tyle duże, by odkupienie nie miało się na czym oprzeć,

Józef Tischner, dla niego kwestią najważniejszą pozostawało człowieczeństwo człowieka,

Edith Stein stworzyła tzw.„filozofię światła” poświęconą człowiekowi jako istocie świadomej, myślącej i wolnej oraz Bogu i drodze, która do Niego prowadzi,

Maritain Jacques – przedstawiciel neotomistycznego personalizmu, uznający ,że wartość osoby przewyższa wartość społeczeństwa. Dlatego człowiek może nie zgadzać się z prawami w nim obowiązującymi, ma więc prawo do buntu.