Judaizm, zwany też mozaizmem lub wyznaniem mojżeszowym jest do dziś jedną z religii monoteistycznych, która narodził się w II tysiącleciu pne, na terenach dzisiejszej Palestyny. Początki judaizmu sięgają działalności patriarchy Abrahama, który wraz z rodziną przybył z Mezopotamii do miejscowości Kanaan. Tam w mieście Sychem zawarł przymierze z Bogiem, znakiem tego przymierza stało się obrzezanie, obowiązujące do dziś wszystkich mężczyzn narodu żydowskiego. W zamian za wierność i wiarę Bóg obiecał Abrahamowi opiekę oraz ziemię kananejską . Abraham miał wnuka Jakuba, któremu Bóg zmienił imię na Izrael i został uznany za ojca narodu izraelskiego. Jakub z kolei miał dwunastu synów, dali oni początek dwunastu plemionom, z których powstał naród izraelski. Jeden z synów Jakuba –Józef został wysokim urzędnikiem w Egipcie, a następnie sprowadził tam ojca i swoich braci. Po upływie około czterystu lat od wspomnianego wydarzenia, kiedy faraonem został Ramzes XII, sytuacja Żydów w Egipcie znacznie się zmieniła, bowiem stali się niewolnikami faraona. Na skutek działań Mojżesza (późniejszego założyciela judaizmu), który zdecydował się wyprowadzić Żydów z ziemi egipskiej do ziemi obiecanej, Żydzi opuścili Egipt. Wyjście to było skutkiem działania Boga, który przez osobę Mojżesza odnowił przymierze z potomkami Abrahama. Wędrówka Izraelitów do ziemi obiecanej trwała czterdzieści lat. Podczas wędrówki Izraelici przeżywali wiele utrapień, ale też doznawali wiele miłości od Boga m. in. na górze Synaj Mojżeszowi została objawiona Tora, której symbolem są dwie tablice z wyrytymi na nich Dziesięciorgiem Przykazań, czyli Dekalogiem. Owe tablice zostały złożone w Arce Przymierza (łac. arca – skrzynia, była ona pozłacana z drzewa akacjowego). Po zakończeniu wędrówki Żydzi stali się narodem wybranym, a Jahwe jedynym ich Bogiem.
Kiedy Żydzi zdobyli obszar Kanaan, osiedlili się tam tworząc luźne związki plemienne, jednak w obliczu zagrożenia ze strony Filistynów w drugiej poł. XI w pne zjednoczyli się i pod przywództwem wybitnego wodza Seula utworzyli królestwo, zwane Palestyną.
Najwięcej informacji na temat historii plemion izraelskich odnajdujemy w Biblii, której kolejne księgi „Starego Testamentu” opowiadają o następcy Seula - królu Dawidzie (ok. 1010- ok.970 pne).Dawid wzmocnił państwo żydowskie Palestynę i założył stolicę w zbudowanym przez siebie mieście – Jerozolimie.
Następcą Dawida był Salomon (ok. 970 do ok. 930 pne), któremu udało się utrzymać silną pozycję państwa. W czasach Salomona na terenie Jerozolimy na wzgórzu świątynnym Moria („święta skała”) została wybudowana świątynia boga Jahwe, prawdopodobnie działo się to w latach 966 – 959 pne. W nowo wybudowanej świątyni złożono Arkę Przymierza (Świętą Skrzynią). Uznaje się, iż w roku 587 pne po zdobyciu Jerozolimy przez Nabuchodonozora i jej upadku Arka zaginęła, (choć według tradycji koptyjskiej ma być przechowywana na terenie północnej Etiopii w bazylice w Sakum). W świątyni Jerozolimskiej znajdował się również siedmioramienny świecznik oliwny, zwany menora, który symbolizował mądrość Bożą (do dziś jest symbolem państwa Izrael).
Po śmierci Salomona doszło do podziału państwa na dwie części tj.: północną (Izrael)
i południowa (Juda). W 722 r. pne Królestwo Izraela zostało podbite przez Asyrię, następnie w 587 r. pne część południową zdobył Nabuchodonozor, król Babilonii.
Po tym wydarzeniu Żydzi znaleźli się w niewoli babilońskiej, w której pozostawali do 538 r pne. Niewola babilońska zapoczątkowała diasporę (galut) - wygananie Żydów z ojczyzny i pobyt na obczyźnie.
W okresie niewoli babilońskiej ważna rolę wśród Żydów odgrywali prorocy („wołający” lub „powołani” przez Jahwe), wzywali oni do nawrócenia, opamiętania się, pocieszali cierpiących i nawoływali do pokuty, głosili nadejście Mesjasza (hebr. Masziach — pomazaniec), który zwycięży wszelkie zło i zbawi świat.
Niewola babilońska skończyła się wraz z upadkiem samej Babilonii, pokonanej przez Persów i Cyrusa Wielkiego. Żydzi powrócili do Palestyny, odbudowali Świątynie i aż do czasów podbojów Aleksandra Wielkiego znajdowali się pod władzą perską. Jednak część Żydów pozostała nadal w rozproszeniu. W latach 64-63 pne Palestyna została opanowana przez Rzymian, którzy pozwalali na istnienie odrębnego państwa żydowskiego pod przywództwem Heroda Wielkiego (40-4 roku pne), jednak po wybuchu powstania Żydów przeciw Rzymianom (w latach 66 n.e., do 70 r). zlikwidowano ostatecznie niezależność Izraelitów i dokonano kolejnego zburzenia Świątyni Jerozolimskiej (Tytus).
Głównym wydarzeniem wywołującym disporę była II wojna żydowsko-rzymska, zwana powstaniem Bar Kochby w latach 132-135. Przyczyną wojny było postanowienie cesarza Hadriana, aby w miejscu Jerozlimy wybudować kolonię rzymską. Szymon Bar Kochba założył w Palestynie niepodległe państwo, które jednak Rzymianie zdołali podbić w 135 r. Prawie wszyscy uczestnicy powstania zostali zamordowani, a cesarz Hadrian zakazał wszystkim Żydom wjazdu do Palestyny, skutkiem czego nastąpiło ich rozproszenie po całym Imperium Rzymskim.
W roku 691 w miejscu Świątyni Jerozolimskiej wybudowano meczet Omara. Do dziś zachowała się jedynie tzw. „Ściana Płaczu”, czyli część świątyni Jerozolimskiej należąca do muru herodiańskiego. Państwo Żydowskie odrodziło się dopiero w 1948r, ale o wiele wcześniej z Judaizmu wyłoniły się dwie kolejne religie monoteistyczne tj.: chrześcijaństwo
i islam.
Na przełomie II w. pne i IIn.e. Żydzi tworzyli ugrupowania, reprezentujące różne poglądy, czasami rozwijające się w ruchy religijno - społeczne np.:
- esseńczycy (według aramejskiego „milczący” i „pobożni”) – ugrupowanie działające od II w pne do I n.e., łączące judaizm z zaratusztranizmem, głosili:
- konflikt pomiędzy Bogiem, a diabłem,
- szybkie nadejście Mesjasza ,
- ścisłe przestrzeganie czystości rytualnej,
- życie we wspólnocie modlitewnej i wspólnocie dóbr materialnych,
- powstanie przeciw Rzymowi.
- faryzeusze (według hebrajskiego „oddzieleni”, „odłączeni”) ugrupowanie działające od II w. pne do I w. n.e.,
- tworzyli ugrupowanie świeckich w opozycji do kapłanów, arystokracji kapłańskiej (saduceuszy). Tworzyli gminy na czele z „mistrzem”- rabinem, który wyjaśniał wszystkie kwestie religijne,
- twierdzili, że przepisy religijne opierają się nie tylko na Prawie Mojżeszowym, ale również na rozstrzygnięciach uczonych teologów,
- głosili konieczności wypełnienia Prawa, jako gwarancji zbawienia i błogosławieństwa Boga Jahwe,
- byli przeciwnikami esseńczyków w kwestii szybkiego przyjścia Mesjasza.
- saduceusze ugrupowanie arystokratyczne zorganizowane wokół kapłanów wywodzących się, z rodu Sadoka (arcykapłan Świątyni mianowany przez samego Salomona), działali od II w. pne do I w. n.e (70 r. po zburzeniu Świątyni):
- odrzucali wiarę w Mesjasza i jego szybkie przyjście (byli przeciwnikami mesjanizmu),
- odrzucali ustne tradycje judaizmu, opierając się na bezpośredniej interpretacji Biblii,
- współpracowali z urzędnikami państwa rzymskiego.
- zeloci (według hebrajskiego-„gorliwi”), byli radykalnym ugrupowaniem żydowskim występującym przeciw okupacji rzymskiej. Wierzyli, że walka z Rzymem przyspieszy przyjście Mesjasza.
Do dziś uznawane za podstawowe symbole judaizmu to gwiazda zbudowana z przenikających się dwóch trójkątów równobocznych, zwana Magen David (tarcza Dawida) oraz siedmioramienny świecznik zwany menorą.
Reasumując historia judaizmu zawiera trzy etapy tj.:
- judaizm biblijny od X w pne,
- judaizm hellenistyczny od IV w. pne. do II w. n.e.,
- judaizm rabiniczny (talmudyczny) do VI w. n.e.