Zjednoczenie Egiptu

Początkowo w dolinie Nilu tworzyły się niewielkie wspólnoty terytorialne połączone interesami gospodarczymi i administracyjnymi, nazywane nomami. W IV tys. p.n.e. były one już połączone w dwa państwa Egipt Dolny, obejmujący tereny delty Nilu, i Egipt Górny, zajmujący dolinę Nilu na południe od miasta Memfis. Około 3100 r. p.n.e. doszło do połączenia obu państw.

Według tradycji egipskiej, przekazanej przez Manetona, zjednoczenie Egiptu było dziełem Mensa, założyciela I dynastii pochodzącej z Tanis w środkowym Egipcie, zwanej też, dlatego dynastią tynicką. W świetle zabytków staroegipskich, na których wtedy pojawiać się poczęły pierwsze teksty, głównie paletek ze szminką, a dalej dzięki odkryciu grobowców najstarszych władców egipskich, zjednoczenie Egiptu nie było dziełem jednorazowym, ale procesem trwającym dłuższy okres. Do dziś dnia nie udało się zidentyfikować Mensa, którego nazwisko przekazane jest dopiero w źródłach Nowego Państwa, to jest po 1580 r. p.n.e. z jakimś władca Egiptu poświadczonym w źródłach rodzimych. Można, więc sądzić, że Menes jest jakby symbolem, pod którym kryje się wiele wydarzeń historycznych. W tradycji egipskiej występują władcy, którzy mieli przed Menesem rządzić częścią lub całością Egiptu. Wspólnota kultury materialnej Egiptu w okresie Negade II zdaje się potwierdzać tę jedność polityczną. W źródłach egipskich trwałe zjednoczenie Egiptu przedstawiane jest jako podbój Egiptu Dolnego, Delty przez władców Egiptu Górnego. Na zabytkach noszących nazwiska Skorpiona, Narmera, Aha widać sceny bitewne, w których zawsze zwyciężają władcy południa mordując mieszkańców Delty. Zjednoczenie, więc Egiptu dokonało się w formie długotrwałego podboju Delty przez naczelników Egiptu Górnego. W ten sposób społeczeństwo mniej cywilizowane narzuciło panowanie osiadłemu i bardziej rozwiniętemu społeczeństwu Delty. Widomym wyrazem tej zmiany było przyjęcie przez panującego dwóch koron, Dolnego i Górnego Egiptu, znalazła się też ona wyraz w tytulaturze królewskiej, składającej się z tytułu króla Dolnego i Górnego Egiptu, poświadczonej od czasów I dynastii. Szczegóły tego doniosłego wydarzenia historycznego nie są i prawdopodobnie nigdy nie będą znane, również nie rozstrzygnięta pozostaje kwestia roli i udziału plemion semickich w formowaniu się państwa egipskiego, na co zdają się wskazywać pewne dane. Szczupłość źródeł, niepewność interpretacji pierwszych tekstów pisanych uniemożliwiają dojście do pewniejszych rezultatów. Historia zjednoczonego państwa egipskiego rozpada się na trzy zasadnicze okresy: starego Państwa, Średniego i Nowego Państwa, oddzielone okresami przejściowymi, charakteryzującymi się załamaniem państwowości egipskiej.

Podsumowując, na tym tle rozpoczęła się przed wielu laty dyskusja o Menesie, legendarnym królu, który jak już wspomniano wg kapłana Manetona, „Papirusu turyńskiego” i „listy królów” z Abydos zjednoczyć miał Dolinę i Deltę w jedno państwo. Tymczasem brak dotąd pewności, czy Menes istotnie jest imieniem własnym, czy też formą egipskiego czasownika men – trwać, pozostawać. Geograf grecki Eratostenes (około 282 – 202 p.n.e.) twierdzi bowiem, że pierwszym królem egipskim był Aionos (czyli Wieczny).

Nie wchodząc w szczegóły tej dyskusji, w której Menesa utożsamiano zbądź z Narmerem (A.H. Gardiner, K. Michałowski, M. Marciniak), bądź z władcą o imieniu Aha (W.B. Emery) lub też próbowano przypisać wszystkie trzy imiona tej samej osobie (E. Drioton, J. Vandier, J. v. Beckerath), albo utożsamić z królem „Skorpionem” (A.J. Arkell), stwierdzić należy, iż zagadnienie to ma szereg aspektów. Wśród nich sprawa autentyczności Mensa wcale nie zajmuje centralnego miejsca, lecz stanowi pochodną problemu kształtowania się państwowości egipskiej.

Ponad wszelką wątpliwość, już w okresie wczesnodynastycznym zaczęto władcę uznawać za wcielenie boga Horusa. Symbolem władzy nad obydwoma królestwami była podwójna korona- biała Egipt Górny i czerwona Egipt Dolny oraz zdobiące ją symbole bogiń opiekuńczych obydwóch państw, czyli Nebchet, opiekunki Górnego Egiptu przedstawianej pod postacią sępa i Gadżet, patronki Dolnego Egiptu przedstawianej jako kobra królewska. Za czasów I i II dynastii nastąpił szybki rozwój cywilizacyjny Egiptu. Rozwinęło się pismo i system administracyjny.