Zmiany na terytorium Polski w latach 1914-1945

W 1914 r. Polska, jako samodzielne i suwerenne państwo, nie istniała. Dawne ziemie polskie od 1795 r. były podzielone pomiędzy trzy państwa zaborcze: Rosję, Prusy i Austrię. Dopiero w wyniku I wojny światowej, kiedy po różnych stronach frontu stanęły państwa zaborcze, zaistniała korzystna sytuacja, aby Polacy upomnieli się o swoją niepodległość.

Za datę powstania niepodległego państwa polskiego przyjmuje się 11 listopada 1918 r. Granice państwa nie zostały ukształtowane od razu. Dopiero w pięć lat po zakończeniu I wojny możemy mówić o w pełni ukształtowanym państwie polskim (pod względem granic).

Polska odzyskała w 1919 r. na mocy traktatu wersalskiego:

• część Wielkopolski
• część byłych Prus Królewskich z niewielkim dostępem do morza
• część zagłębia górnośląskiego (po przeprowadzonych na tym terenie trzech śląskich powstaniach i plebiscycie)
• mały skrawek Warmii i Mazur (po niekorzystnym plebiscycie na tym terenie)

Na mocy traktatu pokojowego z Austrią do Polski powróciła Galicja i wschodnia część Śląska Cieszyńskiego. 28 lipca 1920 r. na konferencji mocarstw zachodnich w belgijskim Spa, podjęte zostały decyzje co do podziału Śląska Cieszyńskiego. Czechosłowacja otrzymała większą część obszaru i znacznie lepiej rozwiniętego pod względem gospodarczym. Nad terenem Galicji Wschodniej państwa zachodnie zdecydowały się powierzyć Polsce mandat na sprawowanie go nad tym terytorium przez 25 lat. Ostatecznie jednak na skutek protestów Ukraińców i Rosjan takiego rozwiązania zaniechano. Najdłużej toczyły się walki o granicę wschodnią, nie tylko z Ukraińcami, ale także i z wojskami radzieckimi. Państwa zachodnie zaproponowały linię podziału przebiegającą wzdłuż tzw. linii Curzona, która była zbliżona do granicy Rosji po III rozbiorze. Polska zaprotestowała. W wyniku zwycięskich kampanii na froncie wojny polsko-bolszewickiej, proponowana linia graniczna została przesunięta na wschód o 150 km na korzyść państwa polskiego. To spowodowało włączenie do granic naszego państwa obszarów zamieszkanych przez ludność ukraińską i białoruską.

9 października 1920 r. z inicjatywy Piłsudskiego gen. Lucjan Żeligowski i polskie wojska zajęły Wilno. Miasto to wraz z okolicami ukonstytuowało się jako Litwa Środkowa, która na podstawie decyzji Sejmu Litwy Środkowej z dnia 20 II zostało przyłączone do Polski.

Pod koniec dwudziestolecia międzywojennego, kiedy wszystko wskazywało na zbliżającą się wojnę, Polacy, korzystając z trudnej sytuacji w jakiej znalazła się Czechosłowacja po traktacie monachijskim, 2 października 1938 r. wkroczyli na teren Zaolzia, zajmując także Spisz i Orawę.

1 września 1939 r. rozpoczęła się II wojna światowa. Terytorium Polski zostało ponownie podzielone pomiędzy tym razem III Rzeszę i ZSRR. Cześć ziem II RP została wcielona do państwa niemieckiego (8 X 1939 r.), z pozostałej części utworzono Generalne Gubernatorstwo (12 X 1939 r.). Do III rzeszy zostały włączone: Pomorze, Wielkopolska, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, Suwalszczyzna, część województw kieleckiego, krakowskiego, łódzkiego i warszawskiego. Generalne Gubernatorstwo składało się z: dystryktów krakowskiego, lubelskiego, radomskiego, warszawskiego, a od 1941 r. z dystryktu Galicja. ZSRR przejął tereny zamieszkiwane przez ludność ukraińską i białoruską.

Decyzje o tym jak będą wyglądać powojenne granice państwa Polskiego zapadały na konferencjach Wielkiej Trójki w Teheranie, Jałcie i Poczdamie.

Na konferencji w Teheranie (XI-XII 1943 r.) przyjęto, że granica polsko-radziecka zostanie ustalona wzdłuż linii Curzona, a Polska w zamian z utratę terytoriów na wschodzie otrzyma nabytki kosztem III Rzeszy na zachodzie. Potwierdzono to ustalenie w czasie konferencji w Jałcie (II 1945 r.). Na ostatniej z konferencji w Poczdamie, uznano Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej oraz zadecydowano, że do momentu ostatecznego ustalenia granicy polsko-niemieckiej, ziemie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej znajdą się po polskim zarządem.

W 1945 r. po zakończeniu II wojny granice państwa polskiego wyglądały następująco:

• na wschodzie Polska utraciła ziemie na wschód od linii Curzona oraz teren Galicji Wschodniej na rzecz ZSRR
• za zachodzie uzyskaliśmy Pomorze Szczecińskie oraz Dolny Śląsk, Górny i Opolski
• na południu granica z Czechosłowacją została utrzymana sprzed 1938 r., czyli Zalozie, cześć Spisza i Orawy pozostało po stronie czechosłowackiej.