Zróżnicowanie gospodarcze poszczególnych regionów Polski

Kolejnym spadkiem po latach zaborów było olbrzymie zróżnicowanie w rozwoju gospodarczym poszczególnych zaborów. Właśnie ze względu na te różnice w poziomie rozwoju gospodarczego ziem polskich kapitalizm polski nazywa się czasem kapitalizmem wyspowym. Dobrze rozwinięty przemysł znajdował się w okręgu warszawskim, łódzkimi w Zagłębiu Dąbrowskim na terenie dawnej Kongresówki. Kresy Wschodnie prawie w ogóle nie miały większego przemysłu. Dominująca tu gospodarka rolna była mało wydajna, a rynki lokalne bardzo słabe. W Galicji istniały niewielkie ośrodki przemysłowe: Zagłębie Krakowskie i górniczy okręg koło Lwowa, poza tym jednak gospodarka byłego zaboru austriackiego była zacofana i przeludniona. W byłym zaborze pruskim znajdował się główny ośrodek przemysłowy Polski – Górny Śląsk, którego kopalnie, huty i zakłady przetwórcze stanowiły wyspę przemysłu wielkokapitalistycznego. W Wielkopolsce i na Pomorzu nie było wielu zakładów przemysłowych, jednak wysoki poziom rolnictwa tych regionów określał dużą chłonność ich rynku wewnętrznego.

Tak wielkie zróżnicowanie gospodarcze ziem polskich wynikało z faktu, iż przez cały okres rozbiorów, gdy gdzie indziej tworzono zręby nowoczesnej gospodarki, ziemie polskie znajdowały się pod wpływem tendencji rozwojowych poszczególnych państw zaborczych. W rezultacie wymiana między zaborami sięgała zaledwie paru procent ich produkcji, większość zaś wytwórczości trafiała na rynki zaborczych metropolii. Gdy w 1918 r. zaczął się kształtować nowy rynek ogólnopolski, cała produkcja na ziemiach polskich musiała zacząć się dostosowywać do potrzeb państwa w nowych granicach. Był to proces trudny i długotrwały, a polegający w zasadzie na regresie regionów wyżej postawionych i powolnym awansie terenów najbardziej zacofanych. Gospodarka polska wyszła ponadto z I wojny światowej poważnie zdewastowana. Ocenia się, że w latach 1914-1920 zniszczeniu uległo około 30% majątku narodowego ziem polskich.