Gall Anonim

Nie zachowały się żadne dokładniejsze dane o autorze najstarszego dzieła polskiego, jakim jest Kronika polska. Nazwano go Gallem Anonimem (Gall, bo najprawdopodobniej pochodził z Francji, a Anonim, ponieważ nie ustalono nigdy jego prawdziwego nazwiska) i jest to nazewnictwo konwencjonalne. Wybitny dziejopis doby odrodzenia, Marcin Kromer, na rękopisie kroniki zapisał:

 

„Niniejszą historię napisał Gall, mnich jakiś zapewne, który żył za czasów Bolesława III”.

O tym, że autor kroniki nie był Polakiem dowiadujemy się od niego samego z przedmowy do ks. III, gdzie mówi o sobie, że jest „cudzoziemskim pielgrzymem” oraz że nie chce jeść polskiego chleba za darmo. Krytycy literatury po licznych i długotrwałych badaniach stwierdzili, że „bez obawy pomyłki” można uznać, iż Gall był Francuzem, zakonnikiem benedyktyńskim, który przybył do Polski z Węgier, o czym świadczy dobra znajomość przez Galla południowo-zachodnich Węgier. Wywnioskowali to też ze wspomnień Galla Anonima dotyczących klasztoru benedyktynów pw. św. Idziego w Somogywar na Węgrzech. Najpierw nawet sądzono, że jest rodowitym Węgrem, ale później tę tezę obalono, bo wydała się wątpliwa z tego względu, że Gall świetnie operował łaciną, a kultura łacińska zarówno w Polsce, jak i na Węgrzech była dopiero wprowadzana. Na podstawie czasu powstania kroniki określa się też, kiedy Gall Anonim przybył do Polski. Znowu oparto się na przedmowie do ks. I, w której kronikarz wymienia arcybiskupów i biskupów piastujących swoje godności w latach 1112-1118. Ostatecznie ustalono, że Kronika polska powstała w latach 1112-1116. Jednak samo przybycie Galla Anonima do Polski mogło mieć miejsce, jak twierdzili niektórzy badacze, już po roku 1091, ale jednak większość badaczy sądzi, że przybył do nas na początku wieku XII, a niektórzy skłonni są do poparcia hipotezy, że przybył tuż przed napisaniem dzieła. Najbardziej prawdopodobne jest, że kiedy Bolesław Krzywousty w roku 1113 był na pielgrzymce w Somogywar, to Gall przybył wraz z królem i jego dworem do Polski. Najwyraźniej związał się z kancelarią książęcą, o czym świadczy dedykacja ks. III, w której zwracając się do kapelanów, kronikarz miał na myśli członków kancelarii książęcej, bo ci sami ludzie sprawowali jednocześnie funkcję kapelanów i sekretarzy. I chociaż Gall nie należał do grona stałych pracowników kancelarii królewskiej, to miał dostęp do dokumentów. Początkowo sądzono, że kronika powstała w klasztorze benedyktynów w Lubiniu, w Wielkopolsce, ale później, w miarę rozwoju badań nad tym dziełem, teoretycy literatury doszli do wniosku, że jednak powstawała „głównie w Krakowie”. Anonim opisał w niej dzieje państwa polskiego od czasów Piasta po rok 1113. Zamieścił informacje z czasów panowania trzech Bolesławów: Chrobrego, Śmiałego i Krzywoustego. Temu ostatniemu poświęcił w kronice najwięcej uwagi, zgodnie ze słowami zamieszczonymi w Skrócie do księgi I:

„Spisać dzieje tego księcia, to cel mego przedsięwzięcia”.

Dorobek pisarski Galla Anonima

Marian Plezia we „Wstępie” do Kroniki polskiej napisał, że prawdopodobnie nie była ona pierwszym utworem Galla, bo miał on już doświadczenia kronikarskie po napisaniu Gesta Ungarorum, które napisał, będąc na Węgrzech, a bohaterem dziejów węgierskich uczynił św. Stefana. Niestety, dzieło to zaginęło. W latach 80. XX stulecia zasygnalizowano, że istnieją zbieżności pomiędzy Kroniką polską a Transakcją św. Mikołaja, dzieła powstałego podobno w Wenecji. Te przykłady świadczą, że Gall Anonim oferował swoje usługi różnym mocodawcom i w ten sposób zarabiał na chleb.

Gall Anonim żył na przełomie XI i XII wieku.