Księga Hioba - Gatunek literacki

Księga Hioba nie jest tekstem jednorodnym, dlatego nie można tu mówić o jednym rodzaju literackim, a tym bardziej gatunku. Utwór ten rozpoczyna i kończy część prozatorska (rozdziały 1-2 i 42, 7-17), środkowe fragmenty zaś mają charakter poetycki. W Biblii określono je jako poemat. Możemy śmiało stwierdzić, że mamy tu do czynienia z poematem filozoficznym, na co wskazują:

• forma wierszowana;

• poglądy filozoficzne Hioba i jego przyjaciół na temat cierpienia, jego źródeł i sensu.

Rozmowy głównego bohatera z przyjaciółmi oraz mowy Elihu i Boga przypominają mowy sądowe – zwłaszcza mowy oskarżycielskie, gdzie określa się winę oraz karę. Przyjaciele trzykrotnie oskarżają Hioba, po czym ten się broni. Przykładowo w pierwszej mowie Elifaza pada zarzut:

Przypomnij, czy zginął kto prawy? / Gdzie sprawiedliwych gładzono? /O ile wiadomo, złoczyńca, / który sieje nieprawość, /zbiera z niej plon.” Bogobojny bohater odpowiada: „Zmieńcie się, zło niech zaniknie; / zmieńcie się, o prawość moją chodzi. / Czyż język mój jest występny? / Czy podniebienie grzechu nie rozezna?

• Niektóre wypowiedzi Hioba można określić jako lamentacje. Gatunek ten, często stosowany w Psalmach (np. Psalm 130), ma na celu wyrażenie żalu, skruchy, bólu. Jest wołaniem do Boga, prośbą o odpowiedź Stwórcy.

Ponieważ Księga Hioba należy do ksiąg mądrościowych, warto tu również zwrócić uwagę, że w twórczości hebrajskiej tego typu podstawowa forma literacka to maszal, czyli aforyzm o paralelnej konstrukcji, ale także poemat czy hymn. Jego celem było wyrażenie pewnych prawd moralnych. W literaturze dydaktycznej pojawiają sie także zagadki czy stwierdzenia o charakterze enigmatycznym, które miały zachęcać do refleksji o Bogu. Takim bodźcem w omawianej księdze z całą pewnością jest ujęta w formę pytań mowa Boga. Przykładowo:

Gdzieś był, gdy zakładałem ziemię? / Powiedz, jeżeli znasz mądrość. / Kto wybadał jej przestworza? / Wiesz, kto ją sznurem wymierzył?