Mitologia - Gatunek literacki

Pochodzenie

W języku greckim mythos, mythologia oznacza „legendę”, „opowieść”. Mity w swojej pierwotnej formie, przekazie ustnym, powstawały o wiele wcześniej niż w starożytnej Grecji. Znane są takie, które dotyczą cywilizacji egipskiej czy mezopotamskiej. Wiążą się również z Biblią. Nie jesteśmy w stanie wskazać ich twórców ani dokładnie określić czasów, kiedy zaczęły powstawać. Stanowiły niejako zbiorową twórczość danej cywilizacji, nierozerwalnie łącząc się z jej kulturą, religią i obrzędowością.

Cechy charakterystyczne

Jako że mity przekazywane ustnie miały formę opowieści, najważniejsza była w nich fabuła. Powtarzano ją wiernie od początku do końca, nie wprowadzając zmian. Opowiadający mity zupełnie nie zwracali natomiast uwagi na szczegóły, które uznawane były za nieistotne. Sens opowieści przekazywano nie wprost. Należało ją odczytywać metaforycznie lub symbolicznie. Z tego powodu w mitach często występują takie środki stylistyczne, jak metafory i symbole, a także alegorie czy personifikacje.

Z czasem, kiedy mity zaczęły być spisywane, traciły swoją pierwotną formę opowieści oraz związek z życiem religijnym. Przybierały postać utworu literackiego, dając początek takim gatunkom, jak epos, a w czasie późniejszym tragedia. Z nich również wywodzą się toposy i archetypy. Występują one zarówno w literaturze, malarstwie, rzeźbie, teatrze czy nawet współczesnych filmach, jak i wszystkich innych dziedzinach sztuki.

Toposy są to niezmienne, wspólne dla różnych utworów wątki i motywy artystyczne. Przykłady to: motyw wędrowca, odnoszący się do tułaczki Odyseusza; wywodzące się od Olimpu miejsce przeznaczone tylko dla wybranych, posiadających większe zdolności od przeciętnych ludzi. Natomiast archetypy stanowią wzory ludzkich zachowań i postaw. Tkwią one w zbiorowej świadomości społecznej i nie zmieniają się. Archetypami są między innymi: Edyp, symbolizujący tragiczną ironię losu i niemożliwość ucieczki przed przeznaczeniem; Ikar, będący uosobieniem lekkomyślności i jednocześnie odwagi doświadczania tego, co nieznane.