Jan Kasprowicz

Jan Kasprowicz urodził się 12 grudnia 1860 roku w Szymborzu k/Inowrocławia, w rodzinie chłopskiej. Ukończył gimnazjum w Poznaniu, po czym rozpoczął w 1884 roku studia na uniwersytecie w Lipsku, ale w tym samym roku przerwał je i zaczął studiować we Wrocławiu. W roku 1886 ożenił się z Teodozją Szymańską, ale po siedmiu latach małżeństwo to rozpadło się, a Kasprowicz wstąpił w związek małżeński z Jadwigą Gąsowską. Jednak i ten związek przetrwał zaledwie pięć lat. Kolejną partnerką życiową poety była Rosjanka, Maria Bunin. Od roku 1888 Kasprowicz mieszkał we Lwowie, gdzie od 1909 roku pełnił funkcję rektora tamtejszego uniwersytetu. W roku 1923 kupił dom w Poroninie (Harenda) i tam spędził ostatnie lata życia.

Twórczość poety dzieli się na trzy okresy. W pierwszym dominuje tematyka wiejska. Drugi etap to okres buntu przeciwko samemu Stwórcy, czemu najdobitniej dał wyraz w Hymnach zawartych w cyklu pierwszym. Okres trzeci, nazywany franciszkańskim, to pogodzenie się z wyrokami losu, afirmowanie życia w każdym jego przejawie. Pełny obraz tej postawy odnajdujemy w zbiorze Przeprosiny Boga i w hymnach zawartych w cyklu drugim. Pierwszy tom Poezji wydał w 1889 roku we Lwowie, a później dość szybko ukazywały się kolejne zbiory poezji, m. in. Z chłopskiego zagonu, Opowiadania wierszem, Anima lachrymans, Krzak dzikiej róży, Księga ubogich, Mój świat, Malowanki na szkle, Obrazki natury, Obrazy i obrazki chłopskie.

Najbardziej znane utwory liryczne Jana Kasprowicza:

• Z chałupy: cykl sonetów obrazujących nędzę życia na wsi kujawskiej; cykl stanowiący nie tylko dowód ubóstwa chłopów, ale też apel do bogatych o zainteresowanie się problemami wsi i jej mieszkańców;
• W chałupie: techniką kamery filmowej zarejestrował wygląd wnętrza ubogiej chłopskiej chaty i jej mieszkanek; obrazy szokują swoją brzydotą, świadczą o skrajnej nędzy zamieszkałych tam kobiet;
• Szły zbierać kłosy: realistyczny obrazek z życia wiejskich komorników; ukazał też poniżanie chłopów i bezduszność oraz egoizm bogaczy (niepotrzebnych już nikomu kłosów leżących po żniwach na polu nie pozwolono pozbierać ubogim kobietom);
• Krzak dzikiej róży: impresjonistyczny obraz tatrzańskiego krajobrazu ukazany o różnych porach dnia i wieczorem; oprócz techniki impresjonistycznej zastosował poeta symbolizm: spróchniała limba to symbol przemijania i śmierci, a czerwona róża – symbol życia i buntu przeciwko nieubłaganemu prawu przemijania;
• Rzadko na moich wargach: patriotyczny manifest poety przeciwko tym wszystkim, którzy nadużywają słowa „ojczyzna”, ale za słowami nie idą czyny.

Sławę przyniosły Kasprowiczowi Hymny, które ujęte są w dwa cykle. Pierwszy zatytułowany Ginącemu światu zawiera następujące hymny: Dies irae (dzień gniewu); Salome; Święty Boże, Święty Mocny; Moja pieśń wieczorna. Cykl ten ma charakter buntowniczy. W drugim cyklu znalazły się utwory: Hymn św. Franciszka z Asyżu; Hymn Marii Egipcjanki. Cykl II stanowi jakby odwołanie stanowiska zajętego w I cyklu.

Inne utwory poety:

• Chrystus: poemat nawiązujący do wielkopiątkowego wydarzenia, do Męki Pańskiej od drogi na Golgotę po ukrzyżowanie Chrystusa. Ukazał tu również zachowanie się tłumu drwiącego z cierpienia ukrzyżowanego Jezusa;
• Świat się kończy: dramat naturalistyczny ukazujący rozkład więzi społecznych i moralnych na wsi, jej rozwarstwienie i najistotniejsze problemy dnia codziennego mieszkańców wsi leżącej na terenie dawnych Prus;
• O bohaterskim koniu i walącym się domu: satyryczny, wręcz groteskowy utwór prozatorski ukazujący mentalność mieszczan, ich moralne zepsucie, brak zasad etycznych wśród drobnomieszczaństwa.

Jan Kasprowicz zmarł 1 sierpnia 1926 w swojej Harendzie, w Poroninie.