Julian Przyboś

Julian Przyboś urodził się 5 marca 1901 roku w Gwoźnicy koło Strzyżowa nad Wisłokiem w rodzinie chłopskiej. Jest absolwent polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dzięki uzyskanemu stypendium dwa lata przebywał we Francji, co pozwoliło mu bliżej poznać sztukę zachodnioeuropejską. Jako poeta zadebiutował wierszem Cieśle z 1922 opublikowanym w miesięczniku „Skamander”. Stał się jednym z czołowych przedstawicieli Awangardy Krakowskiej. Wydał w tym czasie artykuły programowe w czasopismach „Zwrotnica” i „Linia”. Dalsza droga poetycka Przybosia przebiegała dwutorowo, wyznaczona cezurą chronologiczną. Pierwsza faza twórczości przypadała na lata 1930-1950, druga 1940-1970. W początkach twórczości powojennej da się wyodrębnić pochwałę nowoczesnej techniki i wezwania do zbiorowego wysiłku narodu. Kolejne tomy poezji Z ponad i W głąb lasu okazały się wyraźnym rozczarowaniem cywilizacją wielkomiejską. Poeta zwrócił się wtedy ku przyrodzie, krajobrazowi, liryczności i erotyce. To utwory dojrzałe poetycko.

Twórczości poetyckiej Przybosia towarzyszyły liczne jego artykuły i eseje dotyczące różnych dziedzin sztuki, przede wszystkim plastyki. Zajmował się też teorią liryki i literaturą polski dwudziestowiecznej. Zainicjował dyskusję o tzw. turpizmie. Wydaniem Ody do turpistów z 1962 roku wprowadził pojęcie poetyckiego turpizmu.   

Najważniejsze utwory Juliana Przybosia:

Równanie serca – zbiór wierszy i prozy poetyckiej z 1938 roku. Są to utwory z wyraźnym odniesieniem do wydarzeń na Rzeszowszczyźnie z okresu międzywojennego oraz pobytu poety w Paryżu. Przyboś solidaryzował się z walczącym chłopstwem i potraktował siebie jako wykształconego człowieka pochodzącego ze wsi, angażującego się po stronie walczących. Z kolei pobyt w Paryżu dał poecie możliwość poznania bogatych dzieł sztuki i zabytków kultury europejskiej, m.in. katedrę Notre Dame. W omawianym zbiorze znalazły się więc utwory, w których poeta konfrontuje dwa światy: stolicę światowej kultury z przyrodą wiejską i życiem zwykłego człowieka. Znalazły się tam również wiersze erotyczne odnoszące się do tragicznie przerwanej miłości poety.

Póki my żyjemy – zbiór wierszy z 1943 roku z kręgu literatury konspiracyjnej, wydany pod pseudonimami: Lesław Leski, Julian Wgłąbleski. Nawiązują do pobytu poety w Paryżu oraz do kampanii wrześniowej 1939 roku. Przeciwstawia się tu wojennej zagładzie wiarę w zwycięstwo, pomimo śmierci wielu ludzi. Zbiór ten traktuje się jako kontynuację problematyki z tomu Równanie serca.

Najmniej słów – zbiór utworów z 1955 roku. Przyboś porusza w nich temat wojny, wykorzystuje również wspomnienia z własnych podróży, szczególnie z wycieczek po Alpach, podejmuje też problem przemian w kraju. Wypowiada się w sposób potoczny, gawędziarski, bliski czytelnikowi. W zbiorze znajdują się też eseje o poezji, sztuce lirycznej, poddaje też ocenie twórczość własną.

Linia i gwar – zbiór artykułów i esejów z 1959 roku. Podejmuje w nich poeta dyskusję na temat sytuacji literatury powojennej, polemizuje na temat twórczości Mickiewicza, o malarstwie, o poezji ludowej. Zbiór ten traktuje się jako manifest literacki i artystyczny Przybosia. Poeta przedstawił założenia z czasów Awangardy, ale też odniósł się do zmian obyczajowo-społecznych, stawiając przed sztuką wiele zadań natury poznawczej i moralnej. Przypisał liryce wielką misję: ma ona zdolność przekształcania psychiki społecznej dzięki podawaniu nowych wzorców przeżyć.

Julian Przyboś zmarł 6 października 1970 roku w Warszawie.