Leopold Staff

Leopold Staff urodził się 14 listopada 1878 we Lwowie, zmarł 31 maja 1957 w Skarżysku-Kamiennej. Ukończył we Lwowie gimnazjum, a potem studiował na Uniwersytecie Lwowskim, początkowo prawo, potem filozofię i romanistykę. Działał we lwowskiej redakcji wydawanego w Krakowie pisma akademickiego Młodość. Pod sam koniec XIX wieku zetknął się z pismami Fryderyka Nietzschego, który miał ogromny wpływ na kształtowanie się postawy poetyckiej Staffa. Na przełomie XIX i XX wieku brał udział w spotkaniach lwowskiej grupy „Płanetnicy”. W czasie I wojny światowej przebywał w Charkowie, a potem przeniósł się do Warszawy. Współredagował miesięcznik Nowy Przegląd Literatury i Sztuki, należał do Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich, był wiceprezesem Polskiej Akademii Literatury. W okresie okupacji przebywał w Warszawie, a po wojnie przeniósł się do Krakowa, by w 1949 znów powrócić do Warszawy. Już za życia był jednym z najbardziej cenionych i najchętniej nagradzanych pisarzy, m.in. był dwukrotnym laureatem państwowej nagrody literackiej, otrzymał nagrodę Lwowa, Warszawy i Ziemi Krakowskiej, a w 1948 roku nagrodę Pen Clubu za twórczość przekładową.

Bardzo często Leopolda Staffa nazywa się poetą trzech pokoleń, ponieważ zaczął tworzyć w Młodej Polsce, potem pisał w dwudziestoleciu międzywojennym, nie zaprzestał pisania w czasie wojny i okupacji oraz brał czynny udział w życiu literackim pierwszego dziesięciolecia po wojnie.

Twórczość Leopolda Staffa można podzielić na cztery nurty:

Nietzscheański – Leopold Staff debiutował w 1901 roku tomem poezji Sny o potędze. Najbardziej widoczny jest tu wpływ filozofii Fryderyka Nietzschego, którego dzieła, wraz z kilkuosobowym zespołem, Staff tłumaczył. Dla samego Staffa Fryderyk Nietzsche jest przede wszystkim filozofem, który sprzeciwia się dekadenckiemu pesymizmowi, jest zwolennikiem siły, aktywności życiowej, pracy nad własnym charakterem i osobowością. Celem człowieka jest osiągnięcie mocy i poczucia wewnętrznej harmonii, ładu. Najbardziej znanym tekstem z tegoż okresu jest wiersz Kowal. Staff przyjmuje tu etykę chrześcijańską i jednocześnie odrzuca wszystko, co w nią godzi, np.: pogardę dla litości, altruizm, moralny relatywizm. Tym samym dobro i zło są pojęciami absolutnymi w rozumieniu chrześcijańskim. Nadczłowieczeństwo w rozumieniu Staffa nie polega na odejściu od wartości chrześcijańskich (tym różni się od Nietzschego), ale właśnie na dążeniu do wykształcenia w sobie najwspanialszych, ponadczasowych wartości etycznych. Dzieje się to wyłącznie przez pracę i ogromny wysiłek. Tym samym zaprzecza Staff wszelkiej bierności i upadkowi ducha. Oczywiście obraz kowala podczas pracy jest symboliczno-alegoryczny, gdyż od razu kojarzy się z trudem, wysiłkiem, znojem, siłą fizyczną i działaniem. W wierszu pojawia się nuta heroizmu, aktywności i walki, która podkreślona jest użyciem czasowników nacechowanych dynamicznie („ciskam”, „walę”, „rozbijam”) i przymiotników dość sugestywnie wskazujących cele takich działań („serce mężne”, „hartowne”, „dumne”, „silne”). Artysta jest dla Staffa również tytanem pracy, pracy nad sobą i swoją poezją, wierzy w potęgę marzeń. Stąd tytuł całego tomu.

Dekadencki – już w pierwszym tomie pojawiają się nuty dekadenckie, zgodne zresztą z całym światopoglądem młodopolskim. W drugim tomie, Dzień duszy, widoczne są typowe dla tego okresu motywy: melancholii, smutku, apatii, pesymizmu, nihilizmu, niewiary, niemocy, znużenia. Reprezentatywnym wierszem tego okresu jest Deszcz jesienny. Już sama pora roku i odpowiednie operowanie barwą (szarość, czerń) podkreślają nastrój młodopolski. Dominuje tu depresyjny nastrój wywołany padającym deszczem. Poeta posługuje się typowymi motywami młodopolskiej liryki dekadenckiej: śmierć, pogrzeb, korowód żałobników, spalony dom, spustoszony ogród, przez który idzie szatan, groby. Obraz wędrówki w wierszu wyraźnie stanowi metaforę życia, które przepełnione jest śmiercią, rozstaniami, smutkiem, zniszczeniem. Warto także podkreślić zastosowanie typowego zabiegu młodopolskiego – psychizacji krajobrazu, ponieważ pejzaż za oknem jest znakiem duszy, wszystkie uczucia wywołane są obserwacją tego, co dzieje się na zewnątrz. Nastrój podkreślony został przez typowe środki stylistyczne, których celem jest pokazanie monotonii (refren, epitety: „jednaki, miarowy, niezmienny”, onomatopeje, aliteracja).

Afirmacja życia i etap franciszkański – pojawia się w takich tomach jak: Dzień duszy, Ptakom niebieskim, Gałąź kwitnąca, Uśmiechy godzin. Tu Leopold Staff jak gdyby godzi się ze światem, przyjmuje do wiadomości istnienie dobra i zła, mieszanie się szczęścia i cierpienia. Radość życia odnajduje Staff w najprostszych doznaniach psychicznych, filozofii przyrody i pogody ducha. Wiersz Dzieciństwo przywołuje wspomnienia, atmosferę dzieciństwa, radość, tajemnicę i magię tego okresu. W Sonecie szalonym pojawia się natomiast bohater włóczęga, który przemierza świat, nie przejmując się pogodą i niewygodami, jest radosny, ponieważ ma w sobie wewnętrzną niezależność. Franciszkanizm Staffa nie ma zresztą wyrazu przesadnie religijnego. Jest raczej postawą akceptacji wszystkiego, co się w życiu zdarza, poczuciem wewnętrznej zgody „na świat”, harmonii. Pojawiają się tu typowe dla takiej poezji elementy: prości bohaterowie, pozbawieni ambicji, ale też napięć życiowych, optymizm, odrzucenie smutku i melancholii, pochwała spokoju przyrody.

Klasyczny – prawie równocześnie pojawia się w poezji Leopolda Staffa ton klasyczny, który charakteryzuje się umiarem, klarownością stylu, harmonią ze światem. Już w tomach Gałąź kwitnąca i Uśmiechy godzin Staff próbuje naśladować antyczne metrum, opowiada się za zwięzłością tekstu, rezygnuje z przepychu na rzecz prostoty stylu. Propaguje również postawę opierającą się na pogodzie ducha i zachowaniu równowagi psychicznej.