Motyw bezdomności - Motyw bezdomności w literaturze

Biblia, Księga Rodzaju

Domem Adama i Ewy był Eden. Wolno im było korzystać z prawie wszystkich dobrodziejstw ogrodu, zakazane były jedynie owoce z drzewa poznania dobra i zła. Ludzie jednak nie zastosowali się do decyzji Boga. Zerwali owoc z drzewa i zostali ukarani wygnaniem z raju. Stracili bezpieczne schronienie. Bezdomność to skutek popełnienia grzechu. Od tej pory ludzie musieli sami się starać o kryjówkę.

Legenda o św. Aleksym

Aleksy to wzór ascety. W domu niczego mu nie brakowało, był otoczony opieką rodziców. Po poślubieniu Famijany zdecydował, że opuści dom. Wypłynął w świat, zabrał ze sobą kosztowności, które później rozdał potrzebującym. Spał pod kościołami, żebrał. Cierpiał z głodu, a jego ciało musiało wiele znieść, m.in. mróz. Nie chciał rozgłosu, odszedł więc z miejsca, w którym okrzyknięto go świętym. Znalazł miejsce pod domem rodziców, gdzie nie szczędzono mu upokorzeń i poniżania. Tam zmarł.

Bezdomność była jego wyborem – chciał być bliżej Boga, zjednać sobie jego łaskę. Ascetyczny sposób życia sprawił, że osiągnął swój cel, a jego śmierci towarzyszyły cuda.

Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod

Bohater już jako dziecko stracił miejsce, w którym mieszkał. Krzyżacy spalili jego dom, wymordowali rodzinę, a chłopca porwali. Wychowywał się na dworze mistrza krzyżackiego Winrycha. Był darzony miłością, jednak już do końca życia nie mógł znaleźć własnego miejsca w świecie. Myślał o Litwie, a pamięć o niej podsycał Wajdelota.

Doświadczył więc też bezdomności społecznej – gdy wprowadzał w życie swój podstęp, czuł się wyobcowany, był sam. Utrata rodzinnego domu była niezależna od niego, ale późniejsza bezdomność (rezygnacja z miłości, zakon krzyżacki, opuszczenie domu) była już jego wyborem.

Artur Rimbaud Moja bohema

Podmiot liryczny to włóczęga. Jego wygląd jest dość niechlujny (dziurawe kieszenie, podarte spodnie, stara bluza). Jednak nie przeszkadza mu to w odkrywaniu świata i doświadczaniu czegoś nowego. Jest w drodze, układa wiersze, marzy. Daje mu to wolność. Taka bezdomność pozwala na aktywność, poszukiwanie. Jest własnym wyborem.

Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Tomasz Judym nie może znaleźć własnego miejsca, ale w dużym stopniu jest to jego wybór. Pochodził z biednej rodziny, a gdy jego matka zmarła, zajęła się nim ciotka. Bohater nie miał więc prawdziwego domu pełnego czułości i ciepła (alkoholizm ojca, ciężkie warunki u ciotki).

W późniejszym życiu chce pomagać biednym, więc ciągle przenosi się z miejsca na miejsce. W końcu odtrąca miłość Joasi, która mogłaby być przeszkodą w niesieniu pomocy.

Sam tytuł powieści ma związek z problemem bezdomności – tej dosłownej (biedota warszawska, paryska), ale również społecznej, uczuciowej, egzystencjalnej. Dotyka ona nie tylko Judyma, lecz także pozostałych bohaterów (Joasia Podborska, Korzecki, Wiktor).

Inne przykłady literackie:

• Mitologia, Odys (20 lat poza domem – wojna, tułaczka), Dedal (wygnanie z kraju jako kara)
• Franciszek Villon Wielki Testament (bezdomność jako sposób na przeżycie przygody, wyzwolenie się ze sztywnych reguł)
• Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera (bezdomność egzystencjalna)
• George Byron Giaur (wyobcowanie, bezdomność; szukanie własnego miejsca w świecie)
• Adam Mickiewicz Sonety krymskie (pielgrzym – bezdomność w sensie dosłownym i duchowym)
• Honoriusz Balzak Ojciec Goriot (bezdomność spowodowana wykorzystywaniem przez drugich, mieszkanie w pensjonacie)
• Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara (bezdomność społeczna, ale też dosłowna: małe mieszkanie Rodiona wpływające na jego psychikę)
• Maria Konopnicka Miłosierdzie gminy (pozorne miłosierdzie – próba zlikwidowania bezdomności)
• Władysław Stanisław Reymont Chłopi (bezdomni chłopi: Jagustynka, Agata)
• Jerzy Kosiński Malowany ptak (bezdomność żydowskiego chłopca)
• Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego (ludzie pozbawieni własnych domów zmuszeni do ukrywania się)
• Janusz Głowacki Antygona w Nowym Jorku (bezdomni, tułacze z różnych państw)