Motyw cierpienia - Motyw cierpienia w literaturze

Mitologia – mit o Prometeuszu

Prometeusz to dobroczyńca ludzkości. Jako pierwszy grecki bóg zszedł z Olimpu na ziemię i tam nauczył ludzi używania ognia (który skradł Heliosowi lub, w innych przekazach mitu, Hefajstosowi z kuźni). Za ten czyn został skazany na cierpienie: codziennie do przywiązanego do gór Kaukazu Prometeusza przylatywał orzeł (sęp), wydziobując mu odrastającą każdego dnia wątrobę. Cierpienie Prometeusza to nie tylko rezultat miłości do człowieka. To przede wszystkim wynik buntu, nieposłuszeństwa w stosunku do innych bogów Parnasu – niekwestionowanych autorytetów Hellady.

Jan Kochanowski Treny

W dziewiętnastu trenach ojciec-poeta opłakuje swoją zmarłą córkę – Urszulkę:

            Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe

            I lamenty, i skargi Symonidowe,

            Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania

            I żale, i frasunki, i rąk łamania,

            Wszytki a wszytki za raz w dom się mój noście,

            A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomożcie,

            Z którą mię niebożna śmierć rozdzieliła

            I wszytkich moich pociech nagle zbawiła.

Cierpienie Kochanowskiego przyjmuje w cyklu różne fazy: najpierw poeta płacze, lamentuje, potem zaczyna zadawać pytania o sens nie tylko śmierci, ale i cierpienia właśnie, następnie zaczyna szukać ukojenia, by ostatecznie zdać się na pozytywne działanie upływającego czasu, który jako jedyny może złagodzić tęsknotę po córce. Cierpienia poety to przede wszystkim stan duszy i umysłu, to niemożność pogodzenia się z zaistniałą sytuacją. Śmierć najbliższej osoby zadaje najwięcej ran i uczy pokory wobec życia.

Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera

Tytułowy bohater, Werter, cierpi z powodu niespełnionej miłości. Zakochuje się bez wzajemności w zaręczonej już kobiecie, Lotcie. Jego starania o nią kończą się niepowodzeniem. Sam Werter w akcie rozpaczy popełnia samobójstwo, strzelając sobie w głowę z pistoletu. Werter jest przykładem człowieka aż nadto wrażliwego, kruchego psychicznie. Jego cierpienie zaś to zadręczanie się tym, co z góry skazane na niepowodzenie – to cierpienie negatywne, destruktywne.

Gustaw Herling-Grudziński Wieża

W opowiadaniu Grudzińskiego mamy do czynienia z dwoma historiami o ludziach cierpiących. Jednym z nich jest Lebbroso, mieszkaniec wieży dotknięty trądem. Drugim – nauczyciel, który stracił całą rodzinę. Odratowano go z próby samobójczej. Zamieszkał samotnie, mówił, że „żyje, bo nie może umrzeć”. Ich cierpienie niezwykle boleśnie wpływało na ich psychikę – było naznaczone ciągłym poczuciem samotności i oczekiwaniem na śmierć. Najtragiczniejszym zaś był fakt, że z zaistniałej sytuacji nie ma żadnego wyjścia – obaj skazani zostali na dożywotnie cierpienie, a koniec życia dopiero stał się kresem ich bólu.

Zbigniew Herbert Pan Cogito rozmyśla o cierpieniu

Pan Cogito, bohater wierszy Zbigniewa Herberta, w swoich rozmyślaniach na temat cierpienia dochodzi do wniosku, że nie wolno z tym uczuciem walczyć:

należy zgodzić się

pochylić łagodnie głowę

nie załamywać rąk

posługiwać się cierpieniem w miarę łagodnie

jak protezą

bez fałszywego wstydu

ale także bez pychy

Cierpienie jest stanem naturalnym, dotyczącym w mniejszym lub większym stopniu każdego. Aby cierpienia nie pogłębiać, nie należy próbować zwalczać go na siłę, myśleć o nim jak o wrogu czy próbować za wszelką cenę od niego uciec. Wtedy ból tylko się zwiększy. Do cierpienia trzeba się przyzwyczaić, przyjąć go z pokorą, zaprzyjaźnić się z nim. To jedyny sposób na jego zneutralizowanie i zapomnienie o nim, choć na krótką chwilę.

Inne przykłady literackie:

• Biblia – opowieść o Hiobie (cierpienie niezawinione);
• Dante Alighieri Boska komedia, Piekło (męki dusz przebywających w dziewięciu kręgach piekła);
• Franciszek Petrarka Sonety do Laury (II część utworu: cierpienia zakochanego mężczyzny po śmierci ukochanej);
• William Szekspir Król Lir (cierpienie ojca-króla, który podzielił swoje królestwo między złe córki i został wygnany z domu);
• Adam Mickiewicz Dziady, cz. III (Konrad przyznaje w Improwizacji, że cierpi za cały naród będący pod jarzmem cara; cierpienia represjonowanych Polaków);
• George Gordon Byron Giaur (cierpienie głównego bohatera z powodu odejścia ukochanej);
• Bolesław Prus Lalka (Wokulski cierpi z powodu nieodwzajemnienia uczuć przez pannę Izabelę Łęcką);
• Henryk Sienkiewicz Quo Vadis (cierpienie pierwszych chrześcijan, mordowanych przez Rzymian);
• Konstanty Ildefons Gałczyński Serwus Madonna (satyrycznie przedstawione cierpienie spowodowane niespełnioną miłością);
• Edward Stachura Gdy odeszła pod chmurami (cierpienie rozczarowanego odejściem ukochanej);
• Gustaw Herling-Grudziński Inny Świat (cierpienie więźniów w sowieckich łagrach);
• Zofia Nałkowska Medaliony (cierpienie ludzi podczas wojny);
• Albert Camus Dżuma (epidemia dżumy przyczyną cierpienia całego miasta);
• Marek Hłasko Krzyż (cierpienie więźnia chorującego na wątrobę);
• Stanisław Barańczak Pajęczyna (cierpienie obywatela państwa totalitarnego);
• Erzsebet Galgóczy Miłość nie zna granic. Życie i cierpienie (o cierpieniu autorki książki spowodowanym przez chorobę);
• Justine Hardy Dom cudów (Surija, niemowa, cierpi zarówno z powodu swojego kalectwa, jak i z powodu nikomu niewyjawionej bolesnej tajemnicy).