Motyw donosicielstwa - Motyw donosicielstwa w literaturze

Adam Mickiewicz Dziady, cz. III

W Ustępie Mickiewicz porusza problem despotyzmu Piotra Wielkiego, cara Rosji. Często utożsamia go z totalitaryzmem, porównuje do szatana. W jego państwie panuje system policyjny: ciągłe donosy, szpiedzy, płatni zdrajcy. Najważniejsze są bogacenie się i własny sukces. Społeczeństwo jest bierne, nie sprzeciwia się panującym zasadom. Autor występuje przeciwko carowi i jego sługom; krytykuje tych, którzy wykonują jego wszystkie polecenia w obawie o utratę pozycji i wpływów. Jedną z takich osób jest Nowosilcow. W scenie I Tomasz mówi, że senatorowi zależy na łasce cara, więc będzie działał bezwzględnie (jego służalczość wobec cara obrazuje też scena VI i sen Senatora). W scenie VIII Mickiewicz przedstawia też sylwetki Polaków-zdrajców (Doktor, Pelikan).

Stefan Żeromski Syzyfowe prace

Książka opowiada o rusyfikacji młodzieży polskiej. Tytuł sugeruje, że było to zadanie bardzo trudne. Zadaniem rusyfikatorów było pozbawienie uczniów świadomości narodowej. W klerykowskim gimnazjum wszystkie lekcje były przeprowadzane w języku rosyjskim, panował zakaz mówienia po polsku, posiadania polskich lektur. Szerzyło się donosicielstwo. Jeden z szkolnych kolegów złożył donos na Marcina Borowicza za mówienie po polsku. Spotkała go za to kara przy całej klasie – został wywołany do tablicy i skarcony przez profesora Leima. Musiał też zostać w „kozie”. Donosicielstwo było tu narzędziem do wyegzekwowania pożądanej postawy.

Anne Frank Dziennik

Książkę stanowią zapiski nastoletniej Anne. Pochodzą z czasów okupowania Holandii przez Niemcy. Dziewczynka relacjonuje swoje przeżycia, trudności związane z ukrywaniem się, nadzieje. Ostatnie notatki pochodzą z 4 sierpnia 1944 roku – wtedy ukrywających się zabrano do obozu. To holenderski donosiciel zdemaskował ich kryjówkę. Anne zmarła w obozie koncentracyjnym. Książka porusza problemy prześladowań Żydów, konieczności ich ukrywania się i częstych denuncjacji.

George Orwell Rok 1984

Książka dotyczy totalitaryzmu, porusza problem podporządkowania jednostki państwu. Panuje nieustanna inwigilacja, społeczeństwo jest przez cały czas obserwowane, za każde przewinienie można się spodziewać donosu. Nie można zaufać nikomu, nawet znajomym i sąsiadom. Również dzieci donoszą na swoich rodziców. Szkolone są w „Kapusiach” – organizacji, która już od małego indoktrynuje.

Donosicielstwo to jeden z elementów oznaczających podporządkowanie się systemowi. Celem książki jest pokazanie, że systemy totalitarne nigdy nie wyjdą na dobre ludzkości – gdy panują inwigilacja, zakłamanie, szpiegostwo – nie może być mowy o zaufaniu.

Gustaw Herling-Grudziński Inny świat

Inny świat to książka opisująca zachowania panujące w łagrach, mechanizmy rządzące światem więźniów. Warunki obozowe zmuszały do zmiany dotychczasowej moralności. Donosicielstwo było powszechne – czasami mogło być sposobem na przetrwanie lub nawet uratowanie sobie życia. Książka pokazuje, że łagry zmuszały do przyjęcia nowych norm i obyczajów, że donoszenie na współwięźniów w obliczu zagrożenia przychodzi łatwiej.

Inne przykłady literackie:

• Aleksander Dumas Hrabia Monte Christo (donos – oskarżenie o bonapartyzm);
• Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata (donosy jako wyraz podporządkowania się systemowi);
• Aleksander Sołżenicyn Jeden dzień Iwana Denisowicza (donosicielstwo w sowieckich obozach pracy);
• Mario Vargas Llosa Miasto i psy (donos na kolegę ze szkoły wojskowej);
• Andrzej Szczypiorski Początek (donosiciele, kapusie, aresztowania);
• Jurij Andruchowycz Perwersja (zagadkowi donosiciele, raporty z donosów);
• Alistair MacNeill Żądza zemsty (dziewczyna złodzieja okazuje się donosicielką);
• Tomasz Łubieński Wszystko w rodzinie (donosiciele, bezpieka, teczki);
• Rafał Ziemkiewicz Ciało obce (ojciec bohatera był kapusiem).