Motyw elity/inteligencji - Motyw elity/inteligencji w literaturze

Adam Mickiewicz Dziady, cz. III

W Salonie warszawskim pokazane zostały dwie różne postawy, które reprezentują przeciwne sobie „obozy”: towarzystwo stolikowe i towarzystwo przy drzwiach. Ci pierwsi to elity: urzędnicy carscy, arystokracja, literaci, damy. Ci ludzie rozmawiają o sprawach mało istotnych, nie interesuje ich sytuacja polityczna Polski, unikają mówienia o prześladowaniach młodzieży. Nie chcą poruszać aktualnych spraw dotyczących ojczyzny, są kosmopolitami posługującymi się językiem francuskim. Nie dostrzegają dramatycznej sytuacji, godzą się na wszystko, również na niewolę. Są ulegli i podporządkowują się zaborcy. Są przedstawieni jako przeciwieństwo patriotów, którzy interesują się losami Polski i popierają walkę w imię ojczyzny.

Bolesław Prus Lalka

W powieści pojawiają się inteligenci, studenci (Maleski, Patkiewicz), naukowcy (Geist, Ochocki). Wykształcenie i umiejętności mogą im zapewnić pracę, jednak bohaterowie często nie zarabiają na swoje utrzymanie. Stawska nie może zapewnić bytu córce i matce. Studenci żyją w nędzy. Geist jest zgorzkniałym wynalazcą, który chciałby stworzyć inną, lepszą ludzkość. Gardzi innymi, jest pesymistą. Ochocki jest uważany za dziwaka, żyje z odziedziczonego majątku. Ich wykształcenie nie ułatwia im życia, nie zapewnia szacunku, ani nie stawia ich wysoko w hierarchii społecznej.

Maria Dąbrowska Noce i dnie

Inteligencja w utworze to: Janusz, Daniel Ostrzeński, Michalina, Holszański i jego żona. Dąbrowska dokonuje krytyki tego środowiska. Jego rola społeczna jest niewielka. Inteligenci już nie są ambitni, nie starają się poprawiać życia społeczeństwa, nie stawiają sobie żadnych wyzwań. Poświęcają się pracy i filantropii, jednak wiele z tego, co robią jest karykaturalne. Autorka prezentuje społeczeństwo na tle zmian społecznych i politycznych.

Stanisław Wyspiański Wesele

Przedstawiciele inteligencji (Radczyni, Dziennikarz, Pan Młody, Gospodarz, Poeta) przede wszystkim reprezentują w Weselu chłopomanię. Sama zabawa dotyczy małżeństwa inteligenta i chłopki.

Każdy z nich ma swój własny pogląd na temat wsi. Dziennikarz postrzega ją jako arkadyjską, pełną spokoju krainę, w której nie ma żadnych sporów. Nie rozumie chłopów i ich zainteresowania polityką. Radczyni nie zna prawdziwego wiejskiego życia. Pan Młody zachwyca się folklorem, podobają mu się obyczaje, krajobrazy, sam sposób bycia chłopów. Inteligenci nie są świadomi prawdziwego życia na wsi, ich wiedza jest bardzo powierzchowna, a zachwyty często nieuzasadnione. Sam Poeta mówi:

[…] w oczach naszych chłop urasta

do potęgi króla Piasta!

Inteligencja mitologizuje wieś lub fascynuje się nią, w ten sposób znajduje ucieczkę od apatii i dekadentyzmu.

Julian Tuwim Bal w operze

Autor dokonuje krytyki rządów sanacji, która jest elitą rządzącą. Na balu pojawia się wytworne towarzystwo: eleganckie damy i wielcy panowie. Posiadają oni ekskluzywne samochody, kosztowne ubrania i inne świadczące o próżniaczym życiu atrybuty. Zaczyna się zabawa pełna rozpusty i podniecenia. Tak postępującą elitę czeka klęska. Wszystkie zdarzenia przyspieszają, dochodzi do zagłady i nikt nie zdąża się zorientować, co się stało.

Utwór w groteskowy sposób przedstawia hulaszczą zabawę elit i apokalipsę, ma jednak znaczenie metaforyczne: bal to wyobrażenie całego świata, a czas, w którym ma on miejsce, to symbol epoki. Autor charakteryzuje społeczeństwo międzywojenne.

Inne przykłady literackie:

• Honoriusz Balzak Ojciec Goriot (życie na salonach, elity towarzyskie)
• Stefan Żeromski Siłaczka (wygodnictwo inteligencji, znudzenie życiem; lekarz – Paweł Obarecki)
• Stefan Żeromski Ludzie bezdomni (rola inteligencji w społeczeństwie, środowisko lekarzy)
• Stefan Żeromski Przedwiośnie (postawa inteligencji wobec wydarzeń w kraju)
• Francis Scott Fitzgerald Wielki Gatsby (kariera, życie elit)
• Konstanty Ildefons Gałczyński Ludowa zabawa (krytyka i ośmieszenie inteligencji)
• Zofia Nałkowska Granica (kariera Zenona Ziembiewicza – wkroczenie do świata elit rządzących)
• Konstanty Ildefons Gałczyński Śmierć inteligenta (bierna postawa inteligenta)
• Sławomir Mrożek Tango (krytyka postawy polskiej inteligencji)
• Elia Kazan Mordercy (elita rządząca), Układ (elity)
• Nick Hornby Był sobie chłopiec (elitarne środowisko artystów)
• Sławomir Shuty Zwał (elity – ludzie sukcesu, inteligent pionkiem w szponach rynku)
• Jacek Dehnel Lala (dzieje polskiej inteligencji)