Motyw emancypacji/feminizmu - Motyw emancypacji/feminizmu w literaturze

Narcyza Żmichowska Poganka

Poganką w utworze Żmichowskiej jest księżniczka Aspazja. Beniamin zakochuje się w niej do szaleństwa, robiąc to, co tylko ona zechce. Główny problem stanowi jednak fakt, iż Aspazja nie istnieje tak naprawdę. Jest tylko wyobrażeniem opartym na wizerunku kobiety z obrazu. Beniamin odrywa się coraz bardziej od rzeczywistości i traci kontakt z najbliższą rodziną. Kobieta, typowa femme fatale, kusi nieustannie Beniamina, stopniowo zamieniając go w swojego niewolnika. Odwraca tym samym porządek rzeczy – zastałe stereotypy mówiły wówczas, że to mężczyzna jest stroną dominującą. Tutaj u sterów staje Aspazja. Bohaterkę można nazwać feministką, kobietą, która umiejętnie wykorzystała swoją inteligencję i wdzięki do tego, by sama, stając się wolną, zniewoliła mężczyznę.

Bolesław Prus Emancypantki

Uczennice przybywające na pensję do pani Latter to tytułowe emancypantki. Dążą one do uzyskania wykształcenia i zdobycia wiedzy, zależy im na rozwoju osobistym. Ale nie tylko – wiele postaci emancypantek ukazanych zostało w sposób prześmiewczy, karykaturalny: z jednej strony, jako te pragnące intelektualnych doznań, z drugiej – jako typowe kobiety plotkujące, rozmawiające o strojach i mało racjonalnie podchodzące do życia. Głównymi bohaterkami powieści są pani Latter i Magdalena Brzeska, jej uczennica. Obie okazują się być prawdziwymi emancypantkami: pani Latter uczy dziewczęta, bo wierzy, że kobieta powinna być wykształcona, Magdalena natomiast odrzuca oświadczyny bogatego Krukowskiego, by podjąć rolę guwernantki i uczyć dzieci. Książka pokazuje stan rozwoju szkolnictwa wieku XIX. Choć widoczne są w nim już przemiany, kobiety nadal pozostają na marginesie, a ich działania jeszcze nie wystarczają do tego, by zaistnieć na równi obok mężczyzn.

Stefan Żeromski Siłaczka

Siłaczką w utworze jest Stanisława Bozowska, nauczycielka w szkole w Obrzydłówku, którą poznajemy leżącą już na łożu śmierci, chorą na tyfus. Stasia to typowy, modelowy wręcz, przykład emancypantki, dla której rozwój intelektualny i wykształcenie stanowią priorytet: ukończyła gimnazjum, pobierała lekcje u młodego małżeństwa, by potem wyjechać na Podole i uczyć. Nie oszczędzała swoich sił, siedząc zatopiona w książkach, a lekarz, który okazał się dawnym wielbicielem Stanisławy, nazywał ją w swych wspomnieniach „darwinistką”, pamiętając jej zapał do nauki. Bozowska, co też charakterystyczne dla kobiet dążących do równouprawnienia, wybrała życie w samotności, wierząc, że wiedza płynąca z książek jest w stanie zastąpić wszystko inne. Swój ideał osiągnęła i stała się kobietą wolną, niezależną oraz wykształconą. Przypłaciła to jednak życiem.

Gabriela Zapolska Kaśka Kariatyda

Naturalistyczna powieść Zapolskiej mówi o biednej i naiwnej służącej. Bohaterka zmanipulowana zostaje najpierw przez dozorcę, Jana, który obiecuje jej ślub, by pozbawić ją dziewictwa, a potem zostawić i wyśmiać, później natomiast w akcie rozpaczy (brak środków do życia) sama pozwala na wyrzeźbienie jej aktu, tracąc tym samym resztki godności. Umiera przegrana, jej ciało staje się obiektem badań chirurgów. Kaśka Olejarek jest sztandarowym przykładem kobiety wykorzystanej przez świat mężczyzn. Zapolska chciała tu walczyć ze stereotypami dotyczącymi jej płci.

Manuela Gretkowska Polka

Dziennik kobiety ciężarnej pokazuje ciążę z perspektywy zupełnie innej niż zwykle. Autorka udowadnia, że bycie w ciąży wprowadza dużo zamętu w życie kobiety. I choć ten fakt nie umniejsza jej szczęścia, to płynie niespokojnie wśród wahań nastrojów. Książka na wskroś kobieca, feministyczna. Pokazuje kobietę jako istotę, dzięki której dokonuje się największy cud – cud narodzin. Zanim kobieta wyda na świat dziecko (w przypadku autorki: córkę Polę), przez dziewięć miesięcy nosi je pod sercem i musi o nie już wtedy dbać. Polka to zapis przeżyć kobiety rozumiejącej swoją wartość i doniosłość chwil, w których się znajduje, i których doświadczyć może tylko ona, nie mężczyzna.

Inne przykłady literackie:

• Safona Nikczemność (wiara kobiety w zasłużoną karę dla mężczyzny);
• Józef Ignacy Kraszewski Szalona (szlachcianka uciekająca spod męskiej pieczy na uniwersytet);
• Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem (przykład Justyny Orzelskiej), Kilka słów o kobietach (artykuł), Marta (wdowa walcząca o byt);
• Gabriela Zapolska Panna Maliczewska (biedna aktorka utzymanką);
• Virginia Woolf Własny pokój (esej; zachęta do podjęcia wysiłku w celu osiągnięcia wolności), Pani Dalloway (jeden dzień z życia bohaterki opowiedziany przy pomocy techniki strumienia świadomości, która pozwoliła na zgłębienie uczuć oraz myśli kobiety);
• Simone de Beauvoir Druga płeć (o nierównym traktowaniu kobiet i zniewoleniu kobiety przez mężczyznę);
• Urszula Kozioł Łuskanie grochu (postawa antyfeministyczna, kobieta całkowicie podległa mężczyźnie);
• Katarzyna Grochola Nigdy w życiu! (bohaterka bez pomocy męża, który odszedł, układa życie i dobrze w nim sobie radzi);
• Izabela Filipiak Absolutna amnezja (o dziewczynce, która walczy o to, by nie podporządkować się otoczeniu i zachować wolność oraz swą tożsamość);
• Olga Tokarczuk Anna In w grobowcach świata (o przegranej kobiety w starciu z siłą boską).