Motyw krzywdy - Motyw krzywdy w literaturze

Sofokles Król Edyp

Dramat pokazuje, jak wielką krzywdę może wyrządzić Fatum, przed którym uciec się nie da. Choć zarówno ojciec Edypa, gdy dziecko się urodziło, jak i sam Edyp, gdy poznał przepowiednię, próbowali odmienić słowa wyroczni, nie udało im się to. Edyp zabił ojca i poślubił matkę. Skrzywdzonych zostaje troje ludzi. Krzywda ma tutaj charakter totalny i świadczy o tym, że nie ma możliwości ucieczki przed losem.

Adam Mickiewicz Dziady, cz. II

W Zaduszki spotyka się w kaplicy Guślarz z ludnością wiejską, by dokonać obrzędu dziadów. Kolejno pojawiają się dusze zmarłych, które nie zostały zbawione. Wśród nich znajduje się zakuty w łańcuchy, niemogący zaznać spokoju, duch złego pana, który za życia krzywdził swoich poddanych, nie dając im godziwych wynagrodzeń za pracę, pozwalając im na życie w nędzy i bijąc okrutnie, gdy sprzeciwiali się jego rozkazom. Domaga się łaski, jednak jego poddani, po śmierci przeistoczeni w ptaki, nie potrafią mu wybaczyć złych czynów:

My tu czarnym korowodem,

Sowy, kruki i puchacze,

Niegdyś, panku, sługi twoje.

Któreś ty pomorzył głodem,

Zjemy pokarmy, wypijem napoje.

Krzywda zostaje tu pomszczona. Jednostka, która wpływała na losy zbiorowości musi ponieść odpowiedzialność za swoje czyny. Dobro wygrywa ze złem, dusza pana nie zostaje zbawiona. Moralność ludowa uczy także (przypadek dzieci), że krzywda i cierpienie jest integralnym elementem życia ludzkiego i bez niego nie można oczekiwać nagrody niebieskiej.

Zofia Nałkowska Granica

Jedną z głównych bohaterek Granicy jest Justyna Bogutówna, prosta dziewczyna, córka kucharki z majątku w Boleborzy. Zostaje ona uwiedziona i porzucona przez Zenona Ziembiewicza, syna właścicieli majątku. Kiedy okazuje się, że zaszła w ciążę, Zenon daje jej pieniądze, tłumacząc, że to wynagrodzenie za pracę jej matki. Zrozpaczona dziewczyna usuwa ciążę, a potem w akcie depresji wylewa Zenonowi kwas na twarz, w rezultacie czego mężczyzna traci wzrok, a  potem popełnia samobójstwo.

Utwór pokazuje, jak tragiczne w skutkach może być skrzywdzenie kogoś poprzez bezduszną grę na uczuciach, doprowadzającą do załamania psychicznego i fizycznego okaleczenia. Postępowanie wyzbyte wszelkiej wrażliwości jest jedną z najprostszych i najbardziej bolesnych metod wyrządzenia krzywdy drugiej osobie.

Gustaw Herling-Grudziński Inny świat

Utwór opowiada o masowej krzywdzie, która dokonywała się w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu. Autor pokazuje warunki życia w sowieckich łagrach, w których takie pojęcia, jak humanitaryzm, godność ludzka czy empatia nie istniały. Ludzie aresztowani byli z błahych powodów (np. autor z powodu niemiecko brzmiącego nazwiska), a potem zmuszani do wycieńczającej pracy (np. wyrąb drzew w zimie, w czasie ogromnych mrozów), której skutkiem były najczęściej choroby i śmierć.

Krzywdzono celowo, w sposób bezwzględny i przemyślany. Nad uciskaniem tłumów pracowała cała totalitarna machina, której nie sposób było się przeciwstawić.

Czesław Miłosz Który skrzywdziłeś

To wiersz kierowany do tego, kto ma władzę i wykorzystuje swoją pozycję, by uciskać ludzi, nad którymi panuje. Krzywda, której dopuszcza się, wynika z poczucia całkowitej bezkarności. Poeta przestrzega jednak krzywdziciela:

Który skrzywdziłeś człowieka prostego

Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając […]

Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta.

Jest to przypomnienie o tym, że zło zostaje ukarane. Wyrządzona krzywda musi zwrócić się przeciwko oprawcy, co prędzej lub później się stanie przede wszystkim dzięki ludziom takim jak poeta, którzy będą pamiętali o złym postępowaniu krzywdziciela.

Inne przykłady literackie:

• Mikołaj Rej Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem i Plebanem (chłopi uciśnieni przez panów)
• Karol Dickens Opowieść wigilijna (nieczuły Scrooge niedbający o ludzi, przedkładający nad nich pieniądze);
• Cyprian Kamil Norwid Nerwy (zbiorowa krzywda skontrastowana z dobrobytem Pani Baronowej)
• Emil Zola Germinal (pokrzywdzeni, żyjący w nędzy, górnicy)
• Bolesław Prus Lalka (odrzucona miłość Wokulskiego do Izabeli Łęckiej)
• Bolesław Leśmian Krzywda (krzywda, której kres położy śmierć)
• Edward Stachura Czas płynie i zabija rany (poczucie krzywdy przechodzi po czasie)
• Jerzy Andrzejewski Ciemności kryją ziemię (ludzie krzywdzeni przez Świętą Inkwizycję)
• Wisława Szymborska Kot w pustym mieszkaniu (osamotniony kot)