Motyw kuszenia - Motyw kuszenia w literaturze

Homer Odyseja

Odyseusz kuszony jest przez przyciągające żeglarzy pięknym śpiewem syreny. Poleca przywiązać się do masztu, a reszcie załogi zatkać uszy. Tym samym słyszy śpiew syren i ulega jego czarowi, ale dzieje się to bez szkody dla niego i jego towarzyszy. Pokusa została tutaj okiełznana, zaś nieudane kuszenie pozwoliło uniknąć rozbicia statku o skały. Motyw kuszenia dowieść ma tutaj przebiegłości Odyseusza i wykazać jego męstwo, ale też wygórowaną ambicję. Kuszenie dowodzi tutaj także tego, jak zwodnicze jest piękno czy młodość.

Biblia, Księga Rodzaju

Pierwsi ludzie zostali wystawieni na pokusę przez szatana, który przybrał postać węża. Kusi on Ewę, by spróbowała owocu z zakazanego drzewa, mówiąc „otworzą się wam oczy i będziecie jak Bóg, znający dobro i zło”. Wąż sugeruje zatem, że nieposłuszeństwo wobec Boga pozwoli posiąść wielką wiedzę. Kusił Ewę dowodząc, że zjedzenie owocu postawi ją niemal na równi ze Stwórcą. Kuszenie było tu działaniem skutecznym. Ewa skosztowała owocu i poczęstowała nim także Adama. Karą za ów czyn była utrata raju i nieśmiertelności. Kuszenie w Księdze Rodzaju ma dowieść złowieszczych intencji Szatana i uzasadnić utratę przez ludzi szczęśliwości, a pogrążenie się w świecie pełnym cierpienia i zła.

Biblia, Nowy Testament

Chrystus udaje się na pustynię, gdzie jest kuszony przez szatana. Ten domaga się najpierw, by Chrystus dowiódł swojej boskości, działając cuda. Potem proponuje mu, by rzucił się w dół ze szczytu świątyni, jako że Bóg i tak go uratuje. Chrystus odpowiada jednak, że nie należy wystawiać Stwórcy na próbę. Diabeł oferuje mu wreszcie wszelkie bogactwa świata, mądrość i władzę za jeden pokłon, ale Bóg-człowiek pozostaje niewzruszony i nie daje się zwieść. Odtrąca szatana i otaczają go aniołowie. Kuszenie Chrystusa jest tutaj zuchwałą próbą, jakiej poddaje Boga diabeł. Takiej samej próbie poddawany jest codziennie człowiek, więc opowieść ta ma cechy paraboli.

Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia

Hrabia Henryk jest kuszony przez różne widziadła, jakie usiłują odwieść go od rodzinnego życia. Sława jest alegorią wybujałej ambicji, pychy i wzgardy wobec innych ludzi, zaś Eden to mit życia w zgodzie z naturą, symbol utopijnego rojenia o szczęśliwości i arkadyjskości przyrody. Najbardziej intryguje jednak Henryka trzecia ze zjaw, przypominająca mu zmarłą ukochaną. Bohater ulega kuszeniu i rzuca się w pogoń za Dziewicą. Błądząc po lasach, wzgórzach i bezdrożach zaniedbuje chrzest własnego syna i doprowadza swą żonę do szaleństwa. Dziewica jest wyobrażeniem romantycznej poezji, a zarazem wyrazem prawdziwej, idealnej, niedościgłej miłości. Złudność tej pokusy wychodzi na jaw, kiedy bohater zbliża się do zjawy i dostrzega jej trupią twarz.

Nikos Kazantzakis Ostatnie kuszenie Chrystusa

Alternatywna historia dziejów syna cieśli z Nazaretu. Jezus przedstawiony jest tutaj jako zwykły człowiek, pozbawiony atrybutów boskości. Przez to wystawiony jest on na liczne pokusy ziemskiego życia. Zwątpienie w konieczność wielkiej misji zbawienia ludzkości doprowadza bohatera do poddania się słabościom i radościom życia. Kuszenie ukazane jest jako rozterka wewnętrzna, która rodzi się w sercu człowieka i rozjątrza jego wątpliwości. Pokusą jest stanie się człowiekiem, a zatem dobrowolne odtrącenie boskości (czyli świętokradztwo). Chrystus, który schodzi z krzyża, by przeżyć życie zwykłego mężczyzny ulega też pokusie zrzucenia z siebie ciężaru poświęcenia się dla innych. Ostatecznie wraca on jednak na krzyż, by dokończyć dzieło zbawienia.

Inne przykłady literackie:

• Biblia Księga Hioba (Hiob wystawiony na próbę, kuszony przez diabła do złorzeczenia Bogu)
• J. Słowacki Kordian (bohater w szpitalu wariatów kuszony przez diabła pod postacią Doktora)
• A. Mickiewicz Świtezianka (bohater ballady jest wystawiony na pokusy, mające dowieść jego wierności)
• A. Mickiewicz Dziady, cz. III (diabły próbujące nakłonić Konrada do bluźnierstwa)
• J. Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie (Alfons van Worden kuszony przez członków rodziny Gomelezów)
• G. Flaubert Kuszenie św. Antoniego (św. Antoni wystawiony na próbę, oferowane są mu wszystkie skarby świata za odwrócenie się od Boga)
• J. Iwaszkiewicz, Matka Joanna od aniołów (ksiądz Suryn kuszony przez demony)
• J.R. Tolkien, Władca Pierścieni (pokusa zawładnięcia pierścienia dotyczy wielu bohaterów – Boromir, Frodo, Gollum)
• V. Nabokow Lolita (Dolores prowokująca Humberta, wystawiająca go na pokusę)
• Z. Herbert Pan Cogito o kuszeniu Spinozy (pokusa ogarnięcia świata rozumem wobec metafizyki i religii)
• abp J. Życiński Kuszenie Pana Cogito (temat kuszenia w otoczeniu rozważań religijnych, moralnych i kulturowych)