Motyw listu/epistolografii - Motyw listu/epistolografii w literaturze

Horacy List do Pizonów

Jest to jeden z pierwszych traktatów teoretycznoliterackich. Horacy daje w nim wykładnię swoich poglądów i wskazówki, jak należy, zgodnie z zasadami klasycyzmu, pisać poezję. Porusza kwestie związane z wagą słowa i odpowiedzialności poety za słowo.

Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera

To jedna z najważniejszych w literaturze powieści epistolarnych. Jej zasadą było nadanie autentyczności zarówno postaciom, jak i wydarzeniom. Dlatego też wszystkie listy opatrzone są datami, mają określonego nadawcę i adresata (narratorem, a jednocześnie nadawcą listów, jest tytułowy Werter, natomiast adresatem jego przyjaciel, Wilhelm), a sam rzekomy redaktor listów Wertera stosuje w przypisach zabiegi uautentyczniające. Na dodatek większość listów ma charakter tekstów konfesyjnych, czyli prywatnych, intymnych, w których Werter zwierza się ze swoich marzeń, pragnień i cierpień.

Werter przebywa w Waldheim i tam poznaje Lottę, w której zakochuje się od pierwszego wejrzenia. Kobieta jest jednak związana z Albertem, a Werter popada w miłosne szaleństwo. Targają nim sprzeczne uczucia, załamuje się, by zaraz potem popaść w stan euforii. Miłość ta jest obsesyjna, zupełnie bez przyszłości, nieszczęśliwa. W końcu Werter postanawia wyjechać i odsunąć się od narzeczonych. Ma nadzieję, że zapomni. Potem jednak wraca i zaczyna zadręczać się, przychodząc do już małżonków. Popada w depresję i w końcu popełnia samobójstwo.

Pierre Choderlos de Laclos Niebezpieczne związki

Wielokrotnie ekranizowana powieść w listach, która już w momencie ukazania, w XVIII wieku, stała się skandalem obyczajowym. Główna bohaterka, markiza de Merteuil, jest intrygantką, która próbuje zemścić się na dawnym kochanku, hrabim de Bastide. Dlatego też namawia innego byłego kochanka, wicehrabiego de Valmonta, by uwiódł przyszłą narzeczoną de Bastide’a, młodą i cnotliwą Cecylię de Volanges. Przy okazji markiza i wicehrabia zakładają się (o noc z markizą), że Valmont zbałamuci wierną mężowi, uczciwą i bardzo pobożną panią de Tourvel. Wicehrabiemu udają się obie te rzeczy, ale w pani de Tourvel zakochuje się bez pamięci. Markiza nie zamierza jednak dotrzymać warunków umowy, dopóki wicehrabia nie skończy romansu z ukochaną. Podstępnie tłumaczy mu, że jeżeli nie porzuci obiektu miłości, starci reputację wyśmienitego kochanka. Valmont mimo bólu i rozpaczy porzuca panią de Tourvel, która choruje i umiera z rozpaczy. Potem wicehrabia ginie w pojedynku, ale wcześniej ujawnia listy markizy i sprawia, że cały światek arystokracji dowiaduje się o jej intrygach, co w konsekwencji powoduje odrzucenie i upokorzenie bohaterki. Powieść ta pod względem konstrukcji wydaje się być dość nowatorska, ponieważ w zasadzie chyba każdy bohater pisze tu listy. Innymi słowy, nie mamy jednego nadawcy i jednego adresata, ale mnóstwo piszących do siebie wzajemnie arystokratów. Niewątpliwie zabieg ten jest celowy, ponieważ umacnia teorię autora i jego główną myśl, że oto arystokracja francuska bawi się ludźmi, intryguje i prowadzi dość swobodne życie.

Jan III Sobieski Listy do Marysieńki

To jedno z najwybitniejszych osiągnięć polskiej epistolografii barokowej. Jeszcze za panowania Jana Kazimierza poznał wychowankę Marii Ludwiki, Marię Kazimierę d’Arquien. Poślubił ją w 1665 roku. Listy króla był pisane w latach 1665-1683, czyli w okresach wojen, kiedy to małżonkowie nie byli razem. Jednocześnie należy zauważyć, że miały one przede wszystkim charakter intymnej rozmowy: małżonków, kochanków, przyjaciół. Można w listach znaleźć całą gamę uczuć, flirt, tęsknotę i radość z powodu powrotu do kraju. Oboje tworzą własny, unikalny kod, którym się posługują. Oprócz wyznań miłości i tęsknoty znaleźć można w listach liczne fakty historyczne. Sobieski traktuje Marysieńkę jak przyjaciółkę, mówi jej o zwycięstwach, bitwach, łupach wojennych. Najpopularniejszymi cechami tego stylu są oczywiście: gawędziarstwo i makaronizowanie.

Tadeusz Borowski Opowiadania

Opowiadania Borowskiego zaliczyć należy do literatury faktu, ponieważ powstały na podstawie osobistych doświadczeń autora. Nie można jednak powiedzieć, iż jest to powieść epistolarna. Forma listu ma jedynie wzmocnić wiarygodność głównego bohatera, który był w obozie i przeżył wszystko. Brak w tych listach konkretnych np.: dat czy nazwisk. Główny bohater, Tadek, więzień obozu w Oświęcimiu, pisze listy do swojej narzeczonej Marii. To więzień doświadczony, człowiek bez złudzeń, odporny na zło, potrafi odnaleźć się w obozie, “urządzić się”, zna mechanizm funkcjonowania obozu, dopuszcza relatywizm moralny – możliwość odstępowania od przyjętych zasad etycznych, ale w ściśle określonych granicach, jedynym jego celem jest przetrwanie za wszelką cenę. Obóz koncentracyjny stanowi małe państwo totalitarne: zamknięta przestrzeń, człowiek (więzień) jest całkowicie wykorzystywany, panują potworne warunki bytowe (głód, brak higieny i wiążące się z tym choroby), niszczy się ludzką psychikę, doprowadzając do tego, że człowiek w nieludzkich warunkach stara się za wszelką cenę przetrwać i zachowuje się nieludzko, traci człowieczeństwo, zaciera się granica między katem a ofiarą (każdy więzień jest ofiarą systemu totalitarnego i katem dla współwięźnia), panuje terror, brak prywatności i intymności (np. wspólne toalety dla kobiet i mężczyzn), ludzi szczuje się przeciw sobie, dochodzi do wyniszczenia ich systemów nerwowych, gdyż ciągle trzymani są na granicy życia i śmierci, przyzwyczaja się ich do takiego systemu i panujących reguł.

Inne przykłady literackie:

• Biblia Listy Apostolskie (zbiór listów)
• Jan Jakub Rousseau Nowa Heloiza (powieść w listach)
• Juliusz Słowacki Listy do matki (zbiór listów)
• Zygmunt Krasiński Listy (zbiór listów)
• Jan Dobraczyński Listy do Nikodema (powieść epistolarna)