Motyw mądrości - Motyw mądrości w literaturze

Biblia, 1 Księga Królewska

Król Salomon jest przykładem władcy, który wyprosił u Boga łaskę mądrości. Jego sądy dzięki temu odznaczały się sprawiedliwością. Najbardziej znanym pokazem mądrości Salomona jest wydarzenie, w którym uczestniczyły dwie kobiety walczące o niemowlę. Król w rozsądny sposób doszedł do tego, która z nich jest matką dziecka, każąc im rozciąć niemowlę. Prawdziwa matka oburzyła się na ten pomysł.

Mądrość tutaj to umiejętność odróżnienia dobra od zła, uczciwego osądzenia ludzi i zachowania bezstronności i obiektywizmu w najbardziej nawet drażliwych kwestiach.

Jan Kochanowski Tren IX

Apostrofą do Mądrości rozpoczyna Kochanowski swój tren:

Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze,

Która […] wszytki żądze

Wszytki ludzkie frasunki umiesz wykorzenić.

Mądrość w rozumieniu poety to dążność do osiągnięcia ideałów stoickich: zachowanie umiaru, brak większych uniesień, życie proste, dominacja przymiotów duchowych nad materialnymi. Mądrość ta miała dać ochronę przed nagłymi wydarzeniami, takimi choćby jak śmierć. Miała uodpornić na nią i pozwolić znieść ją łagodnie. Jak się okazało, próba osiągnięcia tak rozumianej Mądrości na nic się zdała. W momencie kryzysu – śmierci Urszulki, córki Kochanowskiego, okazała się ona przekleństwem: pozbawiła poetę wiary w to, w co długo wierzył i czemu hołdował. Słowa skierowane do Mądrości są tu ironiczne, przepełnione goryczą.

Ignacy Krasicki Mądry i głupi

Krasicki napisał dwie bajki o tym samym tytule. Konfrontuje w nich postawę człowieka mądrego i głupiego. W pierwszej dla mądrego oczywistością jest, po co ludziom rozum, sam go bowiem posiada. Ironicznie zatem komentuje dociekania głupiego:

Pytał głupi mądrego: Na co rozum zda się?

Mądry milczał; gdy coraz bardziej naprzykrza się,

Rzekł mu: Na to się przyda, według mego zdania,

Żeby nie odpowiedać na głupie pytania.

W drugim mądry udowadnia, że ważna jest treść przekazywana za pomocą słów, to, co się mówi, a nie ile i jak głośno:

Rzekł mądry […]:

Wiesz, dlaczego dzwon głośny? Bo wewnątrz jest próżny.

Mądrość według Krasickiego charakteryzuje określona postawa: świadomości siły swojego rozumu, pokory wobec innych, umiaru. To też bystrość wyrażająca się poprzez umiejętność celnego komentowania rzeczywistości.

Zbigniew Herbert – cykl wierszy o Panu Cogito

Pan Cogito, czyli Pan „Myślę”, to bohater wierszy Herberta. Nie przechodzi on obojętnie wobec świata – jego ludzi i zjawisk, tylko zastanawia się nad swoim (i innych) istnieniem. Jego mądrość wynika właśnie z faktu, iż nie przyjmuje życia biernie, a docieka i daleko w swych dociekaniach dochodzi. Najbardziej znanym i zarazem najważniejszym wykładnikiem mądrości i przekonań Pana Cogito jest ostatni wiersz cyklu – Przesłanie Pana Cogito, w którym to bohater każe odbiorcy być wiernym własnym ideałom i dążyć nieustannie do ich realizacji.

Czesław Miłosz Piosenka o końcu świata

Dzień, w którym ma nastąpić koniec świata, nie różni się w ogóle od innych dni. Żadne gwałtowne znaki na niebie czy na ziemi nie pojawiają się, a ludzie bez zastanowienia wykonują swoje codzienne obowiązki. Jest jednak osoba, która zdaje sobie sprawę z tego, że zbliża się koniec świata:

Tylko siwy staruszek, który byłby prorokiem,

Ale nie jest prorokiem, bo ma inne zajęcie,

Powiada przewiązując pomidory:

Innego końca świata nie będzie.

Mądrość utożsamiona jest tutaj z sędziwym wiekiem. Doświadczenie i znajomość życia pozwalają staruszkowi na wydawanie tego typu osądów. Tylko on jeden wie, że gwałtowne zmiany przychodzą niespodziewanie. Mądrość tutaj to nie tylko doświadczenie, to także skromność – staruszek nie afiszuje się ze swoją wiedzą, wręcz przeciwnie.

Inne przykłady literackie

• Biblia Księga Mądrości (o mądrości narodu Izraela)
• Gall Anonim Kronika polska (Bolesław Chrobry jako mądry władca)
• Mikołaj Sęp Szarzyński Pieśń I na Psalm Dawidów XIX (mądrością Bóg)
• Daniel Defoe Przypadki Robinsona Cruzoe (mądrość praktyczna)
• Wolter Kandyd (o mądrości życiowej)
• Adam Mickiewicz Romantyczność (zanegowanie mądrości naukowej)
• Paul Verlaine Mądrość (mądrość umiejętnością bycia skromnym i zachowania umiaru)
• Jan Lechoń Mędrca szkiełko (polemika z wiedzą, mądrością, naukową)