Motyw małej ojczyzny - Motyw małej ojczyzny w literaturze

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Małą ojczyzną była dla Mickiewicza ukochana Wileńszczyzna. Zmuszony do emigracji wieszcz odwzorował ją w swej pamięci i przelał na papier, tworząc największe dzieło swego życia. Poeta przedstawił galerię wyrazistych postaci stanowiących przekrój litewskiego społeczeństwa. Obraz ten jest wyidealizowany, poeta traktuje Soplicowo jako arkadię, w której nie ma trosk, zaś życie biegnie spokojnie uporządkowanym rytmem. Ukazanie bliskich sercu miejsc wyzwala tu najwspanialsze uczucia i powoduje, że stają się one niezapomniane. Bowiem, jak zapisał sam Mickiewicz:

Jedna już tylko jest kraina taka, / W której jest trochę szczęścia dla Polaka, / Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie / Święty i czysty, jak pierwsze kochanie[…]

Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem

Pisarka przedstawia losy swoich powieściowych bohaterów, skupionych wokół rzeki Niemen – kraina ta stanowi dla nich swoistą małą ojczyznę. Arkadyjski opis bohatyrowickiego zaścianka, w którym panuje niezmącony ład i porządek, każdy ma swoje miejsce i zajęcie. Dworek w Korczynie również przywodzi na myśl dawne dobre czasy. Benedykt ukazywany jest jako dobry gospodarz stojący na straży spokoju. Pochwała pracy, zwłaszcza w kontakcie z naturą, dającej ludziom szczęście. Wspaniałe opisy przyrody. Ważnym dla okolicznych mieszkańców miejscem jest las kryjący pamiątki powstania i grób Jana i Cecylii – pierwszych założycieli osady.

Czesław Miłosz Dolina Issy

Dla Miłosza małą ojczyzną pozostała na zawsze Żmudź. Swojej fascynacji krainą lat dziecinnych dał szczególny wyraz w Dolinie Issy. Jest to nostalgiczna, refleksyjna powieść z licznymi akcentami autobiograficznymi, która opowiada o dorastaniu małego chłopca, Tomasza Surkonta w dworku nad tytułową rzeką. Ukazanie piękna świata z jego wspaniałą przyrodą, różnorodnością ludzi i kultur. Tereny nad Issą stanowią swoiste centrum świata, gdzie rzeczywistość i faktyczne dzieje tego regionu mieszają się z pogańskimi zwyczajami i wierzeniami. Odtworzenie cudowności i tajemniczości świata dorosłych (w którym każdy skrywa jakiś sekret i cierpienie) widzianego oczami dziecka

Tadeusz Konwicki Kronika wypadków miłosnych

Małą ojczyzną pisarza jest Wileńszczyzna. Tam też umiejscowiona jest akcja tej poetyckiej opowieści. Historia pierwszych miłości, ale też przeczucie i groza nadciągającej wojny. Nostalgiczna panorama przedwojennego, sielskiego świata. Konwicki wpisuje na karty książki swoje alter ego – narratora przybywającego z przeszłości. Obserwuje on pogrążony w zadumie i refleksji rozwój wypadków, wiedząc, jaki będzie ich koniec. Bohater pobłażliwie ocenia po latach swoje dawne decyzje i zachowania oraz rozpamiętuje czasy i miejsca swojej młodości.

Wiesław Myśliwski Kamień na kamieniu

Epopeja chłopska przynosząca poprzez pryzmat losów głównego bohatera wspaniały opis dawnej wsi polskiej. Szymon Pietruszka wspomina koleje swojego żywota, budując sobie grób. Odwzorowanie chłopskiej mentalności, plebejskiego charakteru życia, z jego tradycjami, wierzeniami, obowiązkami, troskami i radościami. Powieść zbliża się swą formułą do gawędy, przynosi realistyczny opis życia na wsi, daje pochwałę pracy na roli. Silnie akcentowany jest w utworze związek chłopów z przyrodą, powiązanie życia z jej rytmem. Dzieło realistyczne osadzone w konkretnej rzeczywistości i mikrospołeczności, ale o wymowie uniwersalnej. Małą ojczyzną Myśliwskiego jest polska wieś i temu dał w swej wspaniałej powieści wyraz.

Inne przykłady literackie:

• Władysław Stanisław Reymont Chłopi (mikrospołeczność Lipiec tworzy swoistą małą ojczyznę)
• Tadeusz Kantor Wielopole, Wielopole (Wielopole – wieś, w której urodził się Kantor scenerią akcji i melancholijnym wspomnieniem przeszłości)
• ksiądz Jan Twardowski Mała ojczyzna (refleksyjny tomik wierszy, zaduma nad domem rodzinnym, postacią matką, dawnym obrazem świata)
• Wiesław Myśliwski Widnokrąg (odtworzenie realiów polskiej wsi, tworzącej swoistą mikrospołeczność)
• Włodzimierz Odojewski Zasypie wszystko, zawieje; Oksana (w roli małej ojczyzny ukraińskie Kresy)
• Günter Grass Blaszany bębenek (Wolne Miasto Gdańsk scenerią opisywanych wydarzeń i ich świadkiem)
• Stefan Chwin Hanemann; Esther (pieczołowicie odwzorowaną małą ojczyzną jest tu Gdańsk)
• Paweł Huelle Weiser Dawidek (pełna mistycyzmu i tajemnic świata powieść osadzona w realiach bliskiego autorowi Gdańska)
• Joanna Olczak-Ronikier W ogrodzie pamięci (literacka genealogia rodu pisarki, powrót wspomnieniami do domu rodzinnego)
• Olga Tokarczuk Prawiek i inne czasy (tytułowa wieś jako mikrokosmos, zamknięta odrealniona czasoprzestrzeń)
• Jacek Dehnel Lala (wspomnienie babki pisarza, jego dzieciństwa i domu rodzinnego – Gdańsk-Oliwa, Kielce, Lisów)
• Horst Bienek Pierwsza Polka; Podróż w krainę dzieciństwa (akcja powieści osadzona w realiach Śląska, rozgrywa się głównie w rodzinnym mieście autora – Gliwicach)