Motyw ogrodu - Motyw ogrodu w literaturze

Biblia – Ogród Eden

Miejscem pobytu pierwszych ludzi, Adama i Ewy, przed popełnieniem przez nich grzechu pierworodnego i wygnaniem ich przez Boga, był Raj. Przedstawiony jest on jako ogromny ogród, w którym panuje boska harmonia. Według wiary chrześcijańskiej do Raju udają się po śmierci osoby zbawione. Biblijny rajski ogród ma wiele nawiązań w sztuce i kulturze.

Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego

Praca i odpoczynek w ogrodzie wpisują się w codzienne życie człowieka poczciwego. Ogród daje mu wyżywienie, o ile człowiek o niego dba – szczepi drzewka, przycina niepotrzebne gałęzie, zbiera mszyce i wykonuje inne czynności. W innych jego częściach może dla przyjemności zasadzić krzaki winne i kwiaty. W jeszcze innych powinny rosnąć zioła i warzywa. Zadbany ogród daje także możliwość miłego spędzania czasu poprzez odbywanie po min przyjemnych przechadzek. W utworze Reja zawarty został instruktarzowy opis uprawiania ogrodu.

Stanisław Trembecki Sofiówka

Poemat odnosi się do położonego w pobliżu Humania (Ukraina) ogrodu Sofiówki (lub Zofiówki). Był to park w stylu angielskim. Należał on do Zofii Potockiej, a kazał go stworzyć dla niej jej mąż, Szczęsny Potocki. Trembecki napisał utwór, w którym Sofiówka została

[…] W sposobie topograficznym opisana wierszem.

Przy tym dodać należy, że opisana bardzo szczegółowo. Przechadzce towarzyszy obserwacja gaików, grot, skał, drzew zasadzonych na pamiątkę zmarłych dzieci. Bohater wędruje mostem, wstępuje do chłodniku, przez kanał podziemny płynie do wyspy „AntiCirce”. Czerpie też wodę z przezroczystego strumienia. Od niego zmierza do tzw. „szkoły ateńskiej”, gdzie rozprawiają mędrcy. Ogląda też pomnik grobowy i kaskadę. Poemat oczywiście kończy się pochwałą tak ogrodu, jak i jego właścicielki.

Bolesław Leśmian Pan Błyszczyński

Utwór dedykowany jest innemu poecie, Kazimierzowi Wierzyńskiemu. Być może zatem właśnie jego należy utożsamiać z Panem Błyszczyńskim. Bohater wiersza posiadł moc kreacyjną prawie równą Bogu i stworzył ogród

[…] z nicości błyszczydłami swych oczu […]

W jego opisie pojawiają się odwołania do ogrodu jako miejsca, w którym rosną rośliny. W rzeczywistości jest to jednak bardziej ogród będący metaforą wewnętrznego życia bohatera. Pan Błyszczyński spaceruje po nim (co jakiś czas doglądając, czy wszystko jest w porządku) razem z Bogiem.

Olga Tokarczuk Dom dzienny, don nocny

Bohaterka-narratorka uprawia ogródek przy domu, w którym mieszka. W utworze pojawia się jednak także i inny ogród. Jeden z bohaterów, Franz Frost, oraz jego żona chcą mieć dziecko. Nie udaje im się to jednak. Pewnego dnia ma on sen. Śni mu się, że mają syna. Żona karmi go muchomorami, a on umiera. Następnie bohater niesie jego ciało do ogrodu i tam je zakopuje. Sen powtarza się kilkakrotnie, a przestraszony Franz sadzi w tym miejscu ogrodu jabłoń. W tym fragmencie utworu motyw ogrodu łączy się z motywem przestrzeni nieprzyjaznej człowiekowi (łac. loci horridi – miejsce straszne).

Inne przykłady literackie:

• Jan Andrzej Morsztyn Ogród miłości (w wierszu szczegółowo wymienione są elementy pojawiające się w ogrodzie, podmiot liryczny zestawia je z uczuciem miłości)
• Wacław Potocki Ogród, ale nieplewiony (jest o zbiór fraszek, ogród oznacza różnorodność utworów – są one jak rośliny rosnące w ogrodzie)
• Jacques Delile Ogrody (poemat opisowy dotyczący oświeceniowej sztuki ogrodniczej)
• Franciszek Zabłocki Król w kraju rozkoszy (w krainie rozkoszy znajduje się ogród, król ma w zwyczaju spędzać w nim czas, pojawiają się bohaterowie będący ogrodnikami)
• Julian Ursyn Niemcewicz Puławy (opis ogrodu Czartoryskich w Puławach)
• Julian Ursyn Niemcewicz Krety (metaforycznie, jako zaniedbany i wyniszczony ogród ukazana jest Polska)
• Juliusz Słowacki Kordian (w dramacie pojawia się opis ogrodu w stylu angielskim)
• Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (przy dworku znajduje się ogródek)
• Bolesław Prus Lalka (w powieści pojawiają się opisy Ogrodu Botanicznego i Łazienek w Warszawie)
• Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogród (główna bohaterka powieści odnajduje stary ogród)
• Leopold Staff Deszcz jesienny (jako ogród metaforycznie przedstawiona jest dusza ludzka)
• Tadeusz Żeleński Boy Naszym Hymenografomanom (do ogródka żartobliwe porównani są poeci piszący wiersze miłosne)
• Gustaw Herling Grudziński Wieża (główny bohater, Lebrosso, zajmuje się pielęgnowaniem ogródka)
• Jan Brzękowski Ogród sentymentów (surrealistyczny zapis automatyczny, nawiązującym w treści do ogrodu zoologicznego)
• Andrzej Bursa Ogród Luizy (ogród metaforycznie odnosi się do życia wewnętrznego Luizy)
• Jarosław Marek Rymkiewicz Zachód słońca w Milanówku (zbiór wierszy nawiązuje do ogrodu w Milanówku)
• Marek Bieńkowski Ogród dłoni (zbiór wierszy metaforycznie odwołujący się na wielu płaszczyznach do motywu ogrodu)
• Adam Ziemianin List do Ogrodowej (Ogrodowa to nazwa ulicy występującej w utworze)