Motyw piekła - Motyw piekła w literaturze

Mitologia grecka – Hades

Według mitologii greckiej Hades to kraina zmarłych znajdująca się po drugiej stronie rzeki Styks. Dusze zmarłych przewoził na nią Charon w swej łodzi. Sama kraina dzieliła się na trzy części. W zależności od tego, czy człowiek był za życia dobry czy nie, dostawał się do określonej z nich. Pola Elizejskie przeznaczone były dla obywateli pobożnych i wyróżniających się licznymi cnotami, Ereb dla tych, którzy nic swoim życiem nie wnieśli – ani dobrego, ani złego. Na samym dnie znajdował się Tartar, odpowiednik chrześcijańskiego piekła, gdzie skazani cierpieli wieczne męki. W Tartarze znalazł się Syzyf, który musiał nieustannie wnosić kamień na górę (kara za zdradzenie tajemnicy Zeusa) i Tantal, którego skazano na głód i pragnienie (również zdradzał tajemnice bogów). Piekło tutaj to miejsce cierpienia i bólu.

Dante Alighieri Boska Komedia. Piekło

Przewodnikiem Dantego po Piekle był Wergiliusz. Zanim weszli w piekielne bramy, ich oczom ukazała się tablica głosząca:

Lasciate ogni speranza voi ch’entrate

(Porzućcie wszelką nadzieję wy, którzy tu wchodzicie)

Piekło w Boskiej Komedii to miejsce katuszy. Cierpią w nich różne dusze. Kara zależy od rodzaju popełnionej zbrodni. Samo miejsce piekielne ma kształt leja podzielonego na dziewięć kręgów. W ostatnim kręgu umieszczone zostały tylko trzy osoby: Judasz, który wydał na śmierć Jezusa oraz Brutus i Kasjusz, zdrajcy Cezara. Na samym dnie znajduje się siedziba Lucyfera. W piekle, wypełnionym ogniem i silnym wiatrem, dzieją się rzeczy straszne. Dusze poddawane są wymyślnym torturom i nie mają chwili spokoju. Jest to średniowieczna wizja mąk piekielnych, mająca w tamtych czasach silnie oddziaływać na grzeszników i wzywać do nawrócenia się.

John Milton Raj utracony

Piekło tutaj budują upadłe anioły. Jego siedziba znajduje się w środku świata chaosu i nazywana zostaje Pandemonium. Nabiera ono tutaj metaforycznego kształtu, na co wyraźnie wskazują słowa przegranego w konfrontacji z Bogiem szatana (który ukazany zostaje jako istota posiadająca uczucia):

Piekło jest we mnie, a na dnie otchłani
Głębsza, ziejąca otchłań się otwiera
Przy której piekło, gdzie cierpię, jest Niebem.

W Raju utraconym o piekle jest mowa tylko w pierwszych trzech księgach. Pełne przepychu, dominujące wśród chaosu, jest jednocześnie miejscem intelektualnych, filozoficznych dysput upadłych aniołów. Jak się tu okazuje, piekło to przede wszystkim stan ducha: nieumiejętność pogodzenia targającymi duszą sprzecznościami, chaos uczuć i spowodowane tym cierpienie.

Zbigniew Herbert Co myśli Pan Cogito o piekle

Pan Cogito odwołuje się do wizji piekła według Dantego. Jego piekło również składa się z kręgów, ale mieszkańcy są nieco inni:

Najniższy krąg piekła. Wbrew powszechnej opinii nie zamieszkują go ani

despoci, ani matkobójcy, ani także ci, którzy chodzą za ciałem innych.

Jest to azyl artystów pełen luster, instrumentów i obrazów. Na pierwszy rzut

oka najbardziej komfortowy dział infernalny, bez smoły, ognia i tortur

fizycznych.

Tam, gdzie u Dantego mieszkali najwięksi zbrodniarze, tutaj są artyści: poeci, malarze, muzycy. Piekło odarte zostaje ze swego stereotypowego wizerunku. Jego przedstawieniem okazuje się świat sztuki, a sama sztuka określona zostaje mianem diabelskiej – wspiera ją bowiem Belzebub. Tylko nieliczni, tacy jak Dante Alighieri, nie wchodzą w skład diabelskiej świty.

Piekło w wierszu Herberta ukazane jest w nieco przewrotny, ironiczny sposób. Nie ma w nim wprawdzie smoły i nikt tam nie cierpi, jest mimo to jednak stokroć gorsze od powszechnie przyjętego jego wizerunku. Okazuje się bowiem, że każdy, kto ma kontakt ze sztuką, ociera się o nie. To uwolniona wyobraźnia stanowi największe niebezpieczeństwo, bo ona każe ludziom kreować nowe, nierzeczywiste światy.

Wojciech Kuczok Gnój

Piekło głównego bohatera, małego K., rozgrywa się u niego w domu. Rodzice kłócą się nieustannie i obrzucają wyzwiskami, a chłopiec za każde, najmniejsze nawet, przewinienie zostaje ukarany – jest bity pejczem. Mały K. żyje w ciągłym strachu. Nie umie przewidzieć, co może wywołać złość rodziców. Najgorsze jest jednak to, że kiedy wychodzi poza mury domu czy wyjeżdża do sanatorium, strach towarzyszy mu bez przerwy. Traci poczucie sensu, nie ma też żadnych perspektyw na szczęśliwe życie.

Piekło w Gnoju to dramatyczna sytuacja, w której znalazł się nie z własnej winy mały K. Jest tragiczne tym bardziej, że nie jest efektem wyobraźni a rzeczywistością, z której nie ma drogi ucieczki.

Inne przykłady literackie:

• Wergiliusz Eneida (piekło miejscem wieczystych cierpień)
• Biblia, Apokalipsa Św. Jana (piekło na ziemi w czasie Sądu Ostatecznego)
• Grzegorz z Tours Historia Franków (do piekła wiedzie most tak wąski, że nie da się na nim stanąć)
• Herman Melville Moby Dick (miejsce wędrówek i snów)
• William Blake Małżeństwo Nieba i Piekła (apoteoza wyobraźni, łączącej skrajności)
• William Golding Władca Much (piekło metaforyczne)
• Jan Drda Igraszki z diabłem (zabawna wizja piekła, ze smołą i Lucyferem gryzionym przez muchy)
• Wladimir Orłow Demon z altówką (piekło zbiurokratyzowane, podzielone na ministerstwa)
• Tadeusz Różewicz Brama (piekła nie ma)
• Mariusz Maślanka Bidul („piekło” w domu dziecka)