Motyw podróży - Motyw podróży w literaturze

Homer Odyseja

Odyseusz tuła się za sprawą gniewu bogów po morzach i oceanach, zmierzając do rodzinnej Itaki. Bohater przeżywa niesamowite przygody, zwiedza różne krainy (trafia nawet do królestwa zmarłych). Motyw wędrówki służy tutaj zyskaniu wiedzy o świecie, a zarazem poskromić ma dumę i wygórowaną ambicję bohatera. Wieloletnie błąkanie się poza domem, zdanie na łaskę lub niełaskę fal ukazuje żeglarzowi i wojownikowi jego słabość wobec sił natury czy bogów. Wędrówka Odyseusza bywa często traktowana symbolicznie. Uzmysławia bowiem człowiekowi, że w gruncie rzeczy jest on igraszką w rękach losu. Zarazem jest to opowieść o nadziei, wierze w siebie i wytrwałości, które zostają nagrodzone.

Dante Alighieri Boska komedia

Dante odbywa wędrówkę przez zaświaty. Oprowadza go po tej niezwykłej rzeczywistości, nierzadko chroniąc go od zguby – Wergiliusz. Bohater zwiedza najpierw Piekło – ukazana przez poetę najbardziej sugestywnie. Ogląda męki i cierpienia wielu sobie współczesnych oraz postaci z dziejów świata. Dante odwiedza potem także Czyściec, gdzie obserwuje ludzi pokutujących swoje przewinienia, ale mających nadzieję na radowanie się z Bożej łaski. Wreszcie trafia do Nieba, gdzie na końcu wędrówki obcuje z samym Bogiem, wyobrażanym przez wirujące okręgi. Podróż Dantego ujmowana bywa symbolicznie jako droga człowieka od grzechu, przez oczyszczenie do zbawienia.

Wolter Kandyd

Bohater tej oświeceniowej powiastki filozoficznej przeżywa niesamowite przygody i odbywa wiele podróży. Jego wędrówki mają charakter dydaktyczny i poznawczy. Rzeczywistość oświeceniowej Europy jest złowroga, niebezpieczna, nieprzyjazna. Podróż Kandyda służy określeniu jego światopoglądu. Jego towarzyszami w drodze są filozof Pangloss, głoszący ideę, że „żyjemy w najdoskonalszym ze światów” oraz pesymistycznie nastawiony do rzeczywistości Marcin. Ostatecznie Kandyd uzmysławia sobie, że świat jest tak różnorodny, że nie sposób objąć go rozumem. Zamyka się więc w przestrzeni „własnego ogródka”.

Juliusz Słowacki Kordian

Drugi akt dramatu Słowackiego Kordian zorganizowany jest wokół motywu wędrówki. Bohater dzieła odbywa serię podróży po Europie, które służą przewartościowaniu ideałów oraz składają się na element romantycznej biografii bohatera. Poszukiwanie autorytetów i pozytywnych, trwałych wartości przynosi gorzkie rozczarowania i rozdźwięk ideałów z rzeczywistością. Monolog bohatera na szczycie Mont Blanc, gdzie rozważa on nawet możliwość samobójstwa, przynosi mu jednak ideę, dla której warto się poświęcić – będzie to walka narodowowyzwoleńcza. Motyw podróży przynosi otrząśnięcie się bohatera z młodzieńczych ideałów i odnalezienie sensu życia.

James Joyce Ulisses

Dwudziestowieczne przetworzenie, a zarazem reinterpretacja dziejów mitycznego Odyseusza. Akcja tej monumentalnej powieści skupia się wokół wydarzeń zaledwie jednego dnia. Bohater dzieła – Leopold Bloom – błąka się po ulicach Dublina, uczestnicząc w interakcjach z innymi postaciami. Powieść pisana z wykorzystaniem techniki strumienia świadomości przynosi niezwykle oryginalną wizję rzeczywistości i sprzyja zadumie i refleksji. Dzieło intelektualne i bardzo trudne w odbiorze. Motyw wędrówki służy tutaj zorganizowaniu akcji oraz ponowieniu, a niekiedy sparodiowaniu znanych w historii idei wątków i tematów. Wędrówka pozwala także ukazać pieczołowicie odwzorowaną topografię Dublina oraz panoramiczny obraz miasta widziany oczami wielu bohaterów.

Inne przykłady literackie:

• Biblia, Księga Wyjścia (czterdziestoletnia wędrówka Izraelitów przez pustynię jako czas wychowywania przez Boga ludu wybranego)
• Mitologia grecka (wyprawa Jazona po złote runo)
• Jan Kochanowski Do snu (wędrówka duszy człowieka podczas jego snu)
• Torquato Tasso Jerozolima wyzwolona (epos przedstawiający dzieje bohaterów wyprawy krzyżowej)
• Jonathan Swift Podróże Guliwera (motyw podróży bohatera do dziwnych krain liliputów i olbrzymów służy krytyce oświeceniowego społeczeństwa)
• Adam Mickiewicz Sonety krymskie (emigracyjna wędrówka Pielgrzyma – bohatera lirycznego cyklu sonetów – po Krymie)
• Lewis Carroll Alicja w krainie czarów (podróż dziewczynki do niesamowitego świata pełnego przedziwnych postaci – symboliczne wyobrażenie snu)
• Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy (podróże Stasia i Nel przez egzotyczną i niebezpieczną Afrykę)
• Jarosław Iwaszkiewicz Panny z Wilka (podróż Wiktora do miejsca młodzieńczych podbojów miłosnych uwidacznia mu fakt, że przeszłość bezpowrotnie minęła)
• Tomasz Mann Śmierć w Wenecji (podróż Aschenbacha do Wenecji pozwala mu zauroczyć się młodością i pięknem, ale też przynosi mu śmierć)
• Jerzy Andrzejewski Bramy raju (tematem dzieła jest wędrówka bohaterów krucjaty dziecięcej do Ziemi Świętej)