Motyw przemijania - Motyw przemijania w literaturze
François Villon Wielki Testament
Głównym tematem tego wspaniaÅ‚ego Å›redniowiecznego poematu jest przemijanie. Wpisuje siÄ™ on dziÄ™ki temu w popularne również w wiekach Å›rednich obrazowanie wanitatywne (od vanitas). NajdosÅ‚owniej podjÄ™ty w utworze zostaje problem starzenia siÄ™, utraty urody czy siÅ‚ witalnych. Poeta pokazuje tu jednak również kwestiÄ™ przemijania czÅ‚owieka w historii, zÅ‚udność dóbr doczesnych, nieubÅ‚agany upÅ‚yw czasu. Akcentowana jest także w utworze zawodność pamiÄ™ci oraz przekonania o ważnym znaczeniu czÅ‚owieka w dziejach. Niemal przysÅ‚owiowe staÅ‚o siÄ™ już dzisiaj zawoÅ‚anie Villona: „Ach, gdzie sÄ… niegdysiejsze Å›niegi!”Â
Â
Daniel Naborowski Krótkość żywota Â
Poeta podejmuje tu temat doczesnego życia. Wskazuje na jego krótkość i przemijanie. Dowodzi, że czÅ‚owiek powinien starać siÄ™ pogodzić z ulotnoÅ›ciÄ… swojej egzystencji. Obrazowe porównania pokazujÄ…, jak bardzo życie ludzkie jest nietrwaÅ‚e (przyrównane jest do dymu, cienia, wreszcie punktu). Ukazanie czasu w kontekÅ›cie ciÄ…gÅ‚ego ruchu i nastÄ™pujÄ…cych zmian. NieuchronnoÅ›ci towarzyszy tutaj także nieodwracalność i powszechność zdarzeÅ„ oraz zjawisk. W liryku poeta posÅ‚uguje siÄ™ gradacjÄ…, obrazujÄ…cÄ… coraz wyraźniej ulotność i nietrwaÅ‚ość ludzkiego żywota. KoÅ„cowe przyrównanie życia do „czwartej części mgnienia” jest najbardziej sugestywne. Sztandarowy utwór realizujÄ…cy barokowy motyw vanitas.
Â
Kazimierz Przerwa-Tetmajer Koniec wieku XIX
Tematem wiersza jest dla poety koniec wieku XIX, a zarazem odchodzenie pewnych ideałów, wartości. Dawny świat i jego idee okazują się przebrzmiałe i nieaktualne. W nowej rzeczywistości nie ma dla nich miejsca. Brakuje jednak alternatywy dla przeszłości, podmiot liryczny nie potrafi wskazać szczytnych ideałów, które mogłyby zastąpić odchodzące w niepamięć wartości. Poetycki manifest postawy schyłkowej. Liryczny zapis świadomości człowieka żyjącego na przełomie wieków, w ważnym momencie historycznym, w obliczu dziejowej zmiany pokoleń. Ukazanie również bezsilności jednostki wobec postępujących masowo zmian (obrazowa metafora mrówki rzuconej na tory pociągu).
Â
Tomasz Mann Śmierć w Wenecji
W utworze motyw przemijania dotyka kilku aspektów. Przede wszystkim ukazany jest proces starzenia się głównego bohatera Gustawa Aschenbacha, utraty sił witalnych i postępującej stagnacji jego działań. Akcja powieści osadzona jest jednak w ogarniętej zarazą Wenecji. Miasto jest zżerane przez chorobę, powoli następuje zanik jego świetności. Podnoszący się poziom wody pochłania coraz bardziej domy, zaś utrzymujący się w powietrzu odór stale się wzmaga. Jednocześnie z upadkiem wielkiego niegdyś miasta Mann pokazuje rozkład dawnej kultury i minionych wartości. Klasycyzm ustępuje tu miejsca dekadentyzmowi.
Â
Jarosław Iwaszkiewicz Panny z Wilka
Powieść psychologiczna, która opisuje powrót mężczyzny w Å›rednim wieku do dworku w Wilku. Przed wielu laty spÄ™dziÅ‚ tu najlepszy okres swego życia, wówczas nawiÄ…zaÅ‚ też z pannami z dworku rozmaite kontakty, od erotycznej fascynacji, przez uczucie subtelne i wysublimowane, po prawdziwÄ… miÅ‚ość. Ponowne przybycie Wiktora do dworku uÅ›wiadamia mu, że dawne lata i mÅ‚odość bezpowrotnie przeminęły. MÅ‚ode, urocze panny staÅ‚y siÄ™ przez ten czas dorosÅ‚ymi kobietami. Niektóre powychodziÅ‚y za mąż, majÄ… dzieci. Ukochana mężczyzny sprzed lat – Fela – już nie żyje. Powrót pokazuje Wiktorowi również jak bardzo zmieniÅ‚ siÄ™ on sam. StaÅ‚ siÄ™ czÅ‚owiekiem przygaszonym, zgorzkniaÅ‚ym, bezskutecznie szukajÄ…cym przeszÅ‚oÅ›ci, której już nie ma.
Â
Inne przykłady literackie:
- Biblia Księga Koheleta (ukazanie marności doczesnego świata i życia)
- Mikołaj Sęp-Szarzyński O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego; O nietrwałej miłości rzeczy świata tego (złudność i pozorność ziemskiej egzystencji człowieka w kontekście przemijania i śmierci)
- William Szekspir Hamlet (kiedy Hamlet ogląda czaszkę błazna królewskiego Yorika uświadamia sobie nieubłagany upływ czasu i konieczność śmierci)
- Hieronim Morsztyn Światowa rozkosz (ukazanie wartości duchowych i nietrwałości dóbr doczesnych)
- Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (dworek w Soplicowie jest reliktem przeszłości, obrazem odchodzącej w niepamięć kultury szlacheckiej)
- Bolesław Prus Lalka (ukazanie społeczeństwa polskiego w chwili ważnych przemian cywilizacyjnych, kulturowych i gospodarczych)
- Charles Baudelaire Padlina (młodość i piękno skontrastowane z obrazami śmierci i rozkładu)
- Jan Lechoń Toast (przemijanie dawnego świata i kultury)
- Wisława Szymborska Nic dwa razy (przemijanie i niepowtarzalność zdarzeń)
- Motyw przemijania - opracowanie
- Ogólnie o problemie
- Motyw przemijania w literaturze
- Motyw przemijania w filmie
- Motyw przemijania w malarstwie
- Motyw przemijania w muzyce
- Słowniczek pojęć