Motyw przyjaźni - Motyw przyjaźni w literaturze

Ignacy Krasicki Przyjaciele

Bajka Krasickiego opowiada o zającu, który żył w przyjaźni z innymi zwierzętami. Jego relacje układały się pomyślnie do czasu, gdy w lesie zaczęło się polowanie i psy rzuciły się za nim w pogoń. Zając prosił wszystkich kolejno o pomoc, nie doczekał się jej jednak. Zwierzęta wymyślały różne wymówki tylko po to, by samym nie narazić się na niebezpieczeństwo. Rezultat tej postawy był tragiczny:

Gdy więc wszystkie sposoby ratunku upadły,
Wśród serdecznych przyjaciół psy zająca zjadły.

Przyjaźń tutaj to tylko pozór. Kluczowy moment, w którym trzeba poświęcić samego siebie, by pomóc drugiej osobie, okazał się klęską dla zająca. Opuścili go wszyscy, bo egoizm wziął nad nimi górę. W bajce zaprezentowana więź nie jest przyjaźnią, a wygodnictwem. Według niego pozytywne uczucia można dzielić z kimś tylko wtedy, gdy nie natrafia się na żadne przeciwności losu. Co istotne, zwierzęta tutaj, jak i w każdej bajce, reprezentują cechy ludzkie, odsłaniając tym samym i krytykując wady człowieka.

Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera

Tytułowy bohater utworu znajduje się w dwóch związkach przyjaźni. Pierwszym z nich jest przyjaźń z Wilhelmem, do którego Werter kieruje wszystkie swoje listy i porusza w nich intymne kwestie: dotyczące jego uczuć, lęków, trudności, jakie napotyka, a także załamań psychicznych. Jest to przyjaźń prawdziwa, oparta na bezgranicznym zaufaniu.

Druga przyjaźń Wertera jest bardziej skomplikowana. Bohater nawiązuje ją by być bliżej kobiety, w której się zakochuje. Lotta jest już zaręczona, z Albertem, jednak Werterowi nie przeszkadza to w spotykaniu się z nią i prowadzeniu rozmów. Ta przyjaźń jest związkiem dusz, które czują tak samo, które w tych samych rzeczach znajdują zainteresowanie. Ich relacja początkowo Albertowi nie przeszkadza. On sam darzy zaufaniem Wertera i żyje z nim w przyjaźni. Kiedy jednak staje się mężem Lotty – staje się baczniejszym obserwatorem związku tych dwojga. Z czasem nie pozwala żonie na spotkania z Werterem, a Lotta – będąc mu posłuszną – zgadza się na to. Wszystko kończy się tragicznie – Wertera zabija sie pistoletami pożyczonymi od Alberta.

Bolesław Prus Lalka

W książce jest mowa o przyjaźni subiekta Ignacego Rzeckiego ze Stanisławem Wokulskim. Choć różnica wieku jest między nimi znaczna (Rzecki mógłby być ojcem Wokulskiego), Rzecki jest całkowicie oddany swojemu przyjacielowi. Dba o sklep, martwi się o Stanisława, próbuje żenić go ze Stawską, w które nota bene sam jest zakochany. Nie dopuszcza też do głosu myśli, że Wokulski mógł zakochać się w próżnej Izabeli, bo ma go za człowieka rozsądnego. Stanisław nie do końca zauważa starania Ignacego, całego go bowiem pochłania platoniczna miłość do panny Łęckiej. Okazuje się jednak, że zna doskonale starcze przyzwyczajenia i dziwactwa Rzeckiego, dlatego dba, aby nowe mieszkanie starego subiekta było wierną repliką mieszkania poprzedniego. Przyjaźń w Lalce jest jednak w dużej mierze jednostronna. Mimo to nie upada. To przyjaźń zdolna do wszelkich poświęceń.

Antoine de Saint-Exupéry Mały Książę

Książka Mały Książę to wykładnia wartości odgrywających najważniejsze role w życiu człowieka. Tytułowy bohater, po odwiedzeniu kilku planet, zszedł na ziemię. Wyruszył w podróż, chciał bowiem w ten sposób znaleźć odpowiedzi na stawiane przez niego pytania. Trafił na pustynię, gdzie spotkał Lisa (symbol mądrości), który uświadomił mu, na czym polega istota przyjaźni (utożsamionej ze wzajemnym oswajaniem się):

Oswajać to znaczy „tworzyć więzy”. […] Jestem dla ciebie tylko lisem, podobnym do stu tysięcy innych lisów. Lecz jeżeli mnie oswoisz, będziemy się nawzajem potrzebować. Będziesz dla mnie jedyny na świecie. I ja będę dla ciebie jedyny na świecie.

Oswojenie się zabiera wiele czasu, jednak poprzez stopniowe zbliżanie się do siebie i coraz lepsze poznawanie się, więź staje się coraz silniejsza. Nie jest bowiem istotne nic poza zrozumieniem wypływającym z wnętrza i poczuciem pokrewieństwa dusz:

Dobrze widzi się tylko sercem. Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu.

Dzięki naukom Lisa Mały Książę zrozumiał sens uczucia przyjaźni. Przyjaźń w baśni przedstawiona została jako uczucie nadrzędne wobec wszystkich innych. Jako najczystsze piękno – najczystsze, bo opierające się na doznaniach duchowych.

Roman Bratny Kolumbowie. Rocznik dwudziesty

Powieść opowiadająca o czasach wojny i o pokoleniu młodych (tzw. Kolumbów), biorących w niej udział. Przyjaźń, oparta na honorze i gotowości poniesienia śmierci za drugą osobę (np. Jerzy ratuje Zygmunta przed ostrzałem niemieckim), jest niezbędna, by funkcjonować w grupie walczącej. Kryzysowa sytuacja zbliża młodych. Przyjaźń jest traktowana tutaj jako nic nadzwyczajnego, jako stan normalny, przez co stanowi tym bardziej wartościową siłę.

Inne przykłady literackie:

Biblia – przyjaźń Dawida z Jonatanem
Homer Iliada – przyjaźń Patroklesa z Achillesem
Miguel de Cervantes Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manczy (przyjaźń Don Kichota z Sancho Pansą)
Adam Mickiewicz Przyjaciele (przyjaźń opierająca się tylko na rozmowach i obietnicach, nie na pomocy w potrzebie)
Aleksander Dumas Trzej muszkieterowie (przyjaźń nawiązana podczas wspólnej walki)
Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy (dziecięca przyjaźń Stasia i Nel, która przekształciła się w miłość)
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni (przyjaźń doktora Judyma z inżynierem Korzeckim)
Antoine de Saint-Exupéry Ziemia planeta ludzi (przyjaźń między lotnikami poczty lotniczej)