Motyw tęsknoty - Motyw tęsknoty w literaturze

Jan Kochanowski Treny

Niewątpliwie cykl trenów Kochanowskiego jest wyrazem tęsknoty za zmarłą córką. Tak skonstruowane treny stanowią zupełną nowość w literaturze, ponieważ Kochanowski nie tylko poświęcił dziewiętnaście utworów niespełna trzyletniej córce, ale także wszystkie elementy trenu (jako gatunku literackiego) rozłożył na cały tomik poetycki. Mamy więc typową demonstrację żalu po stracie zmarłej, ukazanie wielkości poniesionej straty, pocieszenie i napomnienie. Kochanowski jawi się w Trenach jako ojciec, filozof i poeta, który pragnie zrozumieć sens śmierci i zaakceptować zaistniałą sytuację. Oczywiście często mówi się o kryzysie światopoglądowym w Trenach, o zwątpieniu w filozofię stoicką i w dogmaty wiary. Szczyt owej tęsknoty i smutku przypada na Treny: IX, X i XI. Pocieszenie natomiast przynosi Tren XIX, w którym Kochanowski widzi swoją zmarłą matkę z Urszulką na rękach. Wtedy uświadamia sobie, że dziecko jest bezpieczne, szczęśliwe, a gdy przyjdzie czas, spotka się z nim po drugiej stronie.

Juliusz Słowacki Rozłączenie

Wiersz Słowackiego jest przykładem tęsknoty wędrowca, tułacza, do matki. Podmiotem lirycznym jest mężczyzna, pozostający na obczyźnie, który tęskni za matką, którą kocha. Miłość między bohaterami lirycznymi postrzegana jest tu przede wszystkim jako związek dusz, wewnętrzne porozumienie:

Rozłączeni – lecz jedno o drugim pamięta […]

Podmiot liryczny wzmaga uczucia, tworząc opozycję między jego światem, a światem, w którym żyje matka. Zgodnie z poetyką romantyczną uczuciom tym towarzyszy przyroda: jezioro, niebo, góry. Oczywiście mamy tu do czynienia z psychizacją krajobrazu, ponieważ pejzaż ten nie jest realistyczny, a jedynie oddaje uczucia smutku, cierpienia, tęsknoty podmiotu lirycznego. Jest to również obraz bardzo dynamiczny: zwalone niebo, skały wznoszące głowy, padający deszcz, gwiazda, która staje się perełką. Uczucie tęsknoty jest natomiast pokazane w sposób typowy dla sentymentalizmu: „biały gołąb smutku”, „płaczesz w cichej komnacie zamknięta”, „wraca bolu fala”, „łza różowa”, „smutne słowiki, co się wabią płaczem”. Wyrażenia te podkreślają pewną czułość, czułostkowość, żal i smutek podmiotu lirycznego.

Cyprian Kamil Norwid Moja piosnka II

Utwór przybiera charakter dość intymnej modlitwy, rozmowy z Bogiem, co podkreśla refreniczne: „Tęskno mi, Panie”. Podmiot liryczny jest tułaczem, pielgrzymem, który do kraju najprawdopodobniej wrócić nie może. Ojczyzna jawi mu się więc jako kraj dobrych i pobożnych ludzi:

Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba
Podnoszą z ziemi przez uszanowanie
Dla darów Nieba…

 

Pojawiają się w tekście typowe symbole polskości – bocian, kruszyna chleba, pozdrowienie „Bądź pochwalony”. Oprócz tego ludzie w Polsce są wiarygodni i prawdomówni: „Do tych, co mają tak za tak – nie za nie […]”. Wiersz kończy się smutnym stwierdzeniem, że nikt w ojczyźnie na niego nie czeka, nikt za nim nie tęskni, nikt go nie oczekuje.

Wisława Szymborska Kot w pustym mieszkaniu

Wiersz jest typowym przykładem współczesnego tekstu, który traktuje o odejściu. Dość chyba trudno sprecyzować, czy owe umieranie, tak zaznaczone w pierwszym wersie, rzeczywiście dotyczy śmierci kogoś bliskiego, czy oznacza na przykład odejście. Tekst Szymborskiej należy naturalnie czytać w dwóch płaszczyznach, bo przypuszczenie, że oto dotyczy on uczuć kota, jest dość naiwne. Tekst mówi przede wszystkim o samotności osoby, która została w domu po odejściu kogoś bliskiego. Rzeczywistość po starcie kogoś jest inna:

Nic niby tu nie zamienione,

a jednak pozamieniane.

Niby nie przesunięte,

a jednak porozsuwane.

Podmiot liryczny i bohater w jednym czeka, wsłuchuje się w kroki na schodach, odczuwa niepokój. Czekanie wypełnia sobie wielokrotnym sprawdzaniem, czy aby tej bliskiej osoby nie ma w domu, nie pozostawiła jakiegoś śladu po sobie, nie dała znaku życia. Ostatnia strofa jest pewnego rodzaju ironią, ponieważ osoba oczekująca niecierpliwi się, pragnie powrotu, tęskni, a mimo to mówi: „Niech no on tylko wróci”. Ta ukryta groźba nie jest oczywiście poważna, ponieważ tęsknota jest już wyrażona w kolejnych słowach:

Będzie się szło w jego stronę

jakby się wcale nie chciało […]

Śmierć czy odejście jest tu pokazywane jako niespodziewane i niesprawiedliwe. Jest to coś, czego nikt nie jest w stanie przewidzieć. Łączy się ono z tęsknotą, samotnością, bólem, cierpieniem, nieumiejętnością pogodzenia się z rzeczywistością.  

Gabriel Garcia Marquez O miłości i innych demonach

To jeden z najciekawszych tekstów Marqueza. To historia tęsknoty i miłości opętanej Siervy Marii i egzorcysty, Cayetana Delaury. Cayetano jest sceptykiem do momentu, gdy nie spotyka dziewczynki, która uznana została za opętaną przez demony. Początkowo próbuje jej pomóc, ale szybko orientuje się, że dziewczynka jest zdrowa, zakochuje się w niej, a potem oboje tęsknią. Cayetano z tęsknoty wkrada się do zakładu, w którym dziewczynka jest zamknięta. Była to jednak miłość niemożliwa, więc kończy się śmiercią Marii i ucieczką Cayetano. Tekst Marqueza mówi przede wszystkim o miłości przekraczającej granice społeczne, stereotypy i konwenanse, o tęsknocie za życia i bliskości po śmierci.

Inne przykłady literackie:

• Adam Mickiewicz Stepy akermańskie (tęsknota za ojczyzną)
• Juliusz Słowacki Smutno mi, Boże (tęsknota za ojczyzną)
• Władysław Broniewski *** [Anka! to już trzy i pół roku] (tęsknota za zmarłym dzieckiem)
• Zbigniew Herbert Powrót prokonsula (rozważania nad powrotem do kraju a byciem na obczyźnie)
• George Orwell Rok 1984 (tęsknota za wolnością)
• Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk (brak tęsknoty za krajem, chęć uwolnienia się)