Motyw utopii - Motyw utopii w literaturze

Platon Timaios oraz Kritias

Platon w swoich dialogach opisuje utopijne państwo położone na wyspie, Atlantydę. Miała ona być położona za Słupami Heraklesa i być ogromnej wielkości. Władzę w niej sprawować mieli potomkowie boga mórz, Posejdona. Samo zaś państwo miało być rządzone w sposób mądry oraz sprawiedliwy, ociekać wszelkimi dobrami i bogactwami. Żyjący w nim ludzie mieli być szczęśliwi. Jednak w wyniku trzęsień ziemi i potopów wyspa pogrążyła się w bezkresnych otchłaniach morskich, a po nim pozostała jedynie nazwa oceanu. Do opisanej przez Platona utopijnej Atlantydy znaleźć można wiele nawiązań w wytworach sztuki, w tym literatury.

Tomasso Campanella Państwo słońca

Renesansowy pisarz opisał państwo, w który z założenia panuje wszelki dobrobyt. Jest to kraj o dokładnie zaplanowanej strukturze, wszelkie przejawy życia społecznego są w nim odgórnie regulowane. Władzę sprawuje specjalna kasta kapłanów. Mimo że w dzisiejszych czasach opis ten przypomina bardziej państwo totalitarne, w czasach jego powstania jawił się jako opis utopijnego państwa, w którym wszyscy jego obywatele są wobec siebie równi i wiodą szczęśliwe życie.

Ignacy Krasicki Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki

W księdze drugiej powieści opisana została podróż Mikołaja Doświadczyńskiego, podczas której, w wyniku rozbicia się statku, trafił on na wyspę Nipu. Żyje na niej szczęśliwy naród Nipuanów. Doświadczyński przebywa z nimi, pracując na roli i zostając uczniem mędrca Xaoo. Ten przedstawia młodemu szlachcicowi sposób funkcjonowania społeczeństwa Nipuanów. Ważna jest w nim równość obywateli i poszanowanie dla pracy czy rodziców. Po powrocie do Rzeczpospolitej Doświadczyński w swoim gospodarstwie wprowadza rozwiązania, które widział podczas swojej podróży. Krasicki przedstawił idealne państwo i próbę przeniesienia podpatrzonych w nim możliwości reform w rzeczywistości.

Stefan Żeromski Przedwiośnie

W powieści przedstawione zostały dwie utopie. Po pierwsze znamiona utopii nosi Nawłoć, do której główny bohater powieści, Cezary Baryka, przybywa na zaproszenie swojego przyjaciela, Hipolita Wielosławskiego. W Nawłoci polskie ziemiaństwo wiedzie beztroskie, wypełnione zbytkiem i zabawą życie. Ich główne problemy stanowią lokalne miłostki czy dobór kreacji na przyjęcia. Drugą utopię przedstawia Cezaremu jego ojciec, Seweryn. Opowiada mu on o Polsce jako nowoczesnym państwie o idealnych stosunkach polityczno-społecznych, przywołując mit szklanych domów. Po przyjeździe Cezarego do Polski okazuje się, że nic takiego nie ma miejsca. Pierwsza z przedstawionych utopii jest pozorna i sztuczna, wyrosła na krzywdzie chłopów. Druga okazuje się być tylko fantazją.

John R.R. Tolkien Władca pierścieni

Hobbici żyją w żyznej, otoczonej lasami krainie – Shire. Ich życie reguluje porządek natury, większość z nich uprawia ziemię. Wolny czas mali mieszkańcy Shire spędzają na hucznych zabawach. Lubią niezgorsze napitki, a nade wszystko dobre jedzenie. Ich życie przepełnione jest beztroską codzienną radością, są szczęśliwi. Kraina zamieszkana przez hobbitów jest krainą utopijną.

Inne przykłady literackie:

Biblia – ogród Eden (biblijny raj jest dla człowieka miejscem wszelkiej szczęśliwości)
Thomas More Utopia (na wyspie Utopii panuje idealny porządek społeczny)
Niccolo Machiavelli Książę (opisane zostało księstwo o idealnym ustroju politycznym)
Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (znamiona utopii nosi dobrze prowadzone przez człowieka poczciwego gospodarstwo)
Francis Bacon Nowa Atlantyda (przedstawiona została utopijna kraina Bensal)
Jonathan Swift Podróże Guliwera (podczas swoich podróży Guliwer odwiedza cztery różne krainy, każda z nich po części ma cechy utopii)
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (utopijny jest obraz dworku w Soplicowie)
Joseph Conrad Lord Jim (miejscem o cechach utopii ma być dla Lorda Jima Patusan)
Bolesław Leśmian Pan Błaszczyński (utopią jest ogród stworzony przez Pana Błyszczyńskiego)
George Herbert Wells Ludzie jak bogowie (główny bohater, pan Barnstaple trafia do państwa Utopia)