Motyw wojny - Motyw wojny w literaturze

Homer Iliada

Autor przedstawia przebieg wojny trojańskiej (czas wydarzeń obejmuje pięćdziesiąt dni z ostatniego roku wojny). Wojna ciągnie się od dziesięciu lat i szala zwycięstwa nie przechyliła się na żadną ze stron. Wszyscy są już wyczerpani walkami, jednak nie podejmują rozmów ugodowych. Homer przedstawia ważne dla przebiegu wojny wydarzenia, opisy pojedynków, dzielnych wodzów. Wspomina więc o gniewie Achillesa (Zdenerwował on się na Agamemnona, że ten zabrał mu brankę Bryzeidę. Zadecydował więc, że wycofa się z walk. Spowodowało to osłabienie Greków), kradzieży posągu Ateny, podstępie polegającym na zbudowaniu wielkiego konia. Prezentuje najsłynniejszą z walk, która odbyła się między Achillesem i Hektorem. Przywołuje bohaterów: Ajaksa, Odyseusza, Nestora, Diomenesa, Menelaosa… Ukazany zostaje również koniec walk: podstęp doprowadza do zdobycia Troi – wojna kończy się zwycięstwem Greków.

Erich Maria Remarque Na zachodzie bez zmian

Autor opisał okrucieństwo wojny z punktu widzenia dziewiętnastoletniego żołnierza. Przedstawił losy przyjaciół, którzy za namową nauczyciela zaciągają się do wojska, jednak ich chęć do walki zostaje skonfrontowana z brutalną rzeczywistością. Okazuje się, że wojna przynosi śmierć i wpływa niszcząco na psychikę ludzką, zmusza do przyspieszonego dojrzewania, deprawuje – nieodwracalnie zmienia człowieka. Zostają ukazane przygnębiające obrazy: pobojowiska, umieranie, szpitale wojskowe.

Celem autora nie było pokazanie heroizmu walczących, lecz uwypuklenie bezsensowności całego konfliktu. Jest to protest przeciwko wojnie.

Antoni Słonimski Alarm

Pierwsza część wiersza przedstawia obraz walczącej Warszawy. Rozpoczyna się od przywołania jednego z komunikatów stosowanych przez warszawskie radio we wrześniu 1939 roku:

UWAGA! Uwaga! Przeszedł!
Koma trzy!

Został ogłoszony alarm dla Warszawy. Miał ostrzec ludność przed bombardowaniami. Utwór dotyczy więc pierwszych dni wojny, ukazuje grozę tych chwil. Przedstawiona zostaje atmosfera podenerwowania: zgiełk, wrzaski, wybuchy, dźwięk syren, krzyki. Ludzie są przerażeni, ciągle nasłuchują z obawy, że bomba spadnie gdzieś blisko nich – nawet cisza powoduje przerażenie, bo po niej następują naloty niemieckich bombowców, w tym wypadku jest więc oczekiwaniem na śmierć. Ludzie nie mogą się bronić, nie ma żadnej bezpiecznej kryjówki. Wojna doprowadza do zniszczenia:

Płyną zburzone kościoły,
Ogrody zmienione w cmentarze,
Ruiny, gruzy, zwaliska […]

Wszystkie znane podmiotowi lirycznemu ulice i domy przestają istnieć. Jednak namawia on do walki z hitlerowcami. Druga część wiersza ukazuje więc przeżycia podmiotu lirycznego, który jest emocjonalnie związany z Warszawą. Wiersz pokazuje okrucieństwa wojny: śmierć, zniszczenie, strach.

Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec

Książka jest oparta na autentycznych wydarzeniach związanych z okupacją niemiecką. Przedstawiona zostaje Warszawa podczas II wojny światowej i związana z nią podziemna działalność harcerska. Główni bohaterowie utworu to chłopcy (Alek, Rudy, Zośka), którzy właśnie zdali maturę. Ich dalsze plany nie mogą być zrealizowane, bo w 1939 roku wybucha wojna. Uczestniczą w niej: biorą udział w akcjach Małego Sabotażu, walczą z bronią w ręku w ramach Grup Szturmowych. Autor przywołuje działania wojenne, które mają miejsce w Warszawie, Kraśniku, Celestynowie, Czarnocinie, Sieczychach.

Opisuje też sam krajobraz wojenny, np. okupowanej stolicy:

Warszawa w październiku 1939 roku była miastem grozy. Gruzy hamowały ruch na ulicach, dymiły jeszcze zgliszcza. Na jezdniach piętrzyły się barykady. Domy były bez szyb. Mieszkania bez światła, bez wody, bez gazu. Zamarłej i niesamowitej ciszy ulic nie porusza zgrzyt wozów tramwajowych. Na każdym domu blizny po uderzeniach bomb i szrapneli.

Przedstawione zostały też skutki wojny (tortury, śmierć). Wszystko to składa się na wielki patriotyzm bohaterów.

Tadeusz Różewicz Ocalony

Bohater wiersza to młody człowiek, któremu udało się przeżyć wojnę. Jest on nieszczęśliwy, nie może wymazać z pamięci widoku zabijanych ludzi, zmaltretowanych ciał. Wszystkie doświadczenia wojenne wpłynęły na niego negatywnie, powszechnie uznawane zasady moralne stały się niejasne. Musi się więc na nowo przystosować do świata, jednak zauważa wiele trudności – jest pełen niepokoju. Wiersz pokazuje nieodwracalny wpływ wojny na psychikę człowieka, dowodzi, że tak okrutne wydarzenia zmieniają postrzeganie świata. Ocalony ma tym bardziej tragiczną wymowę, że podmiot liryczny jest przedstawicielem pokolenia Kolumbów – człowiekiem, który jeszcze nie dorósł, a już musiał walczyć i patrzeć na śmierć.

Inne przykłady literackie:

Tyrtajos Rzecz to piękna (zachęta do obrony ojczyzny i udziału w wojnach)
Wincenty Kadłubek Kronika Polska (opisy wojen prowadzonych przez Polskę)
Torquato Tasso Jerozolima wyzwolona (wojna pobożna)
Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich (przyczyny i skutki wojny)
Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod (podstępna wojna)
Lew Tołstoj Wojna i pokój (wojny napoleońskie)
Henryk Sienkiewicz Ogniem i mieczem (wojny na Ukrainie)
Margaret Mitchell Przeminęło z wiatrem (wojna secesyjna, jej wpływ na losy człowieka)
Ernest Hemingway Komu bije dzwon (okrucieństwa wojny wpływające na psychikę)
Roman Bratny Kolumbowie. Rocznik 20 (ludzie wchodzący w dorosłość w czasie II wojny światowej)
Tadeusz Różewicz Kartoteka (negatywny wpływ wojny na psychikę)
Joseph Heller Paragraf 22 (groteskowa wizja wojny)