Motyw zapomnienia - Motyw zapomnienia w literaturze

Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod

Walter Alf został jako dziecko porwany przez Zakon Krzyżacki. Dopiero wajdelota Halban uświadamia mu, że jest on tak naprawdę Litwinem, a nie Krzyżakiem. Walter przechodzi więc walczyć na stronę Litwinów. Potem wraca do Krzyżaków dobrowolnie – już jako Konrad Wallenrod – i prowadzi bitwy na tyle nieudolnie, że przyczynia się do poniesienia przez Zakon Krzyżacki dotkliwej klęski.

Bohater zapomina o swej ojczyźnie – Litwie, bo był małym dzieckiem, a więc jest to zapomnienie dość zrozumiałe. Przypomnieniu ma służyć poezja ludowa, która przechowuje pamięć wielkich czynów bohaterów narodowych, a także ogrom doświadczeń i przeżyć pokoleń. To litewski wajdelota-spiewak przypomina bohaterowi, kim był i odbudowuje jego zapomnianą tożsamość.

Bolesław Prus Lalka

Czasy opisane w powieści Bolesława Prusa są momentem przejściowym pomiędzy dwoma prądami myślowymi, pomiędzy epokami: romantyzmu u jego schyłku (zakorzenioną głównie w umysłach ludzi starszych, takich jak subiekt sklepu Wokulskiego, Ignacy Rzecki) i wkraczającego pozytywizmu (wyznawanemu przez reprezentantów młodej generacji, np. Juliana Ochockiego). Zapomnieniu zatem ulegają tutaj wartości wyznawane przez romantyków. Nad duszą i uczuciami zaczyna dominować rozum, a ideały i wspomnienia powstańcze zacierają się. Tego typu zapomnienie ma to do siebie, że nie trwa wiecznie. Najczęściej poglądy wyznawane przez reprezentantów danej epoki przywoływane są przez jeszcze następne pokolenie. To tylko chwilowe zerwanie z najbliższą przeszłością wynikłe z buntu wobec skostniałych idei.

Stefan Żeromski Zapomnienie

Głównym bohaterem jest Wincenty Obala, żyjący w nędzy chłop. Jego syn umiera, ale on nie ma pieniędzy na zakup trumny. Dlatego też udaje się do lasu, by ukraść nieco drewna i zbić z niego trumnę dla chłopca. Przyłapuje go gajowy i dotkliwie bije.

Mimo wszystko narrator zazdrości Obali. Mówi o nim jako o człowieku zezwierzęconym, który szybko zapomni o całej sprawie. Nędza chłopa i niepewność przeżycia każdego kolejnego dnia zmusza go bowiem do szybkiego zapominania tego, co złe. Załamywanie się mogłoby tylko być przyczyną jego ostatecznej klęski, pozbawienia siebie minimum, które utrzymuje go przy życiu.

Konstanty Ildefons Gałczyński Ocalić od zapomnienia

Ten, kto kocha, pragnie by osoba, którą darzy on miłością, nigdy nie uległa zapomnieniu, by zawsze żyła w pamięci:

Oczy Twe jak piękne świece […]

ja chciałbym

Twoje serce ocalić od zapomnienia

Każda cecha ukochanej osoby, czy pozytywna, czy negatywna, jest dla wypowiadającego bohatera istotna. Żadna cecha charakteru, żaden detal wyglądu nie może zostać zapomniany. Ten, kto jest kochany, nie ulega zapomnieniu. Zapomnienie omija więc tych, którzy zostali obdarzeni uczuciem – będą oni zawsze istnieć w pamięci i we wspomnieniach najbliższych.

Tadeusz Różewicz Zostawcie nas

W wierszu podmiot liryczny wypowiada się w imieniu nie tylko swoim, ale całego pokolenia, pokolenia Kolumbów:

Zapomnijcie o nas

o naszym pokoleniu

żyjcie jak ludzie […]

Pokolenie to spędziło swą młodość na wyniszczającej psychikę wojnie. Młodzi nie mieli jednak wyjścia, musieli zaangażować się czynnie w walkę. Nieraz zazdrościli zwierzętom, których omijały problemy moralne, które beztrosko biegały – tak jakby nie dostrzegały piekła rozpętanego na świecie. Wspomnienia wojny są dla Kolumbów tak bolesne, że nie chcą do nich wracać. I choć mają świadomość, że nie da się wymazać z pamięci tych sześciu lat, próbują, na tyle, na ile mogą, wyprzeć je z pamięci, zapomnieć o nich. O to samo proszą potomnych. Zapomnienie ma przynieść ukojenie, ma też charakter oczyszczający i łagodzący.  

Inne przykłady literackie:

• Jan Kochanowski Treny (poeta szuka zapomnienia po śmierci jego ukochanej córki Urszulki)
• William Szekspir Król Lir (córki zapominają o swoim ojcu, królu, dzięki któremu dostały władzę w kraju)
• Adam Mickiewicz Dziady, cz. IV (Gustaw nie może zapomnieć o swojej ukochanej, która go porzuciła)
• Bolesław Leśmian Zapomnienie (bohater o czymś zapomniał, jednak nie wie, o czym)
• Stefan Żeromski Siłaczka (młoda lekarka, Stasia Bozowska, umiera w samotności w Obrzydłówku, zapomniana przez ludzi)
• Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata („rękopisy nie płoną”; zapisane słowa nie ulegną zapomnieniu)
• Wisława Szymborska Ten dzień (panegiryk na cześć Stalina po jego śmierci – jego osoba nigdy nie zostanie zapomniana)
• Czesław Miłosz Ballada (poza matką wszyscy zapomnieli o synu poległym na polu walki w czasie wojny)