Motyw żołnierza - Motyw żołnierza w literaturze

Adam Mickiewicz Reduta Ordona

Wiersz prezentuje postawę żołnierza idealnego, który może być wzorem do naśladowania. Mickiewicz oparł się na opowieści adiutanta Stefana Garczyńskiego, który brał udział w obronie Woli. Zdarzenie miało miejsce w 1831 roku. Przedstawiona została następująca sytuacja: żołnierze broniący reduty musieli walczyć ze znacznie silniejszymi wojskami carskimi; Julian Ordon jako dowódca postanowił chociaż nie dopuścić do przejęcia przez wroga całego składu amunicji, bo to by oznaczało hańbę i pewną klęskę, dlatego spowodował eksplozję, w wyniku której zginął. W rzeczywistości udało mu się przeżyć. Uśmiercenie żołnierza miało na celu podkreślenie jego dzielnej postawy i oddanie hołdu tym, którzy wówczas polegli.

Juliusz Słowacki Sowiński w okopach Woli

Wiersz pokazuje bohaterską postawę generała Sowińskiego. Mężczyzna do końca życia bronił ojczyzny i swojego honoru, mimo że został sam – część żołnierzy poległa w walce, inni uciekli, ponieważ byli młodzi i sprawni (on miał sztuczną nogę). Wiedział, że jest skazany na klęskę, ale nie chciał się poddać. Nawet gdy zaproponowano mu kapitulację, był nieugięty i nie chciał zmienić zdania:

Choćby nie było na świecie
Jednego już nawet Polaka,
To ja jeszcze zginać muszę
Za miłą moją Ojczyznę,
I za ojców moich duszę […]

Uważał, że musi bronić ukochanego kraju przed wrogami, wolał umrzeć niż oddać szpadę. I właśnie tak się stało – Sowiński okazał się patriotą, gotowym poświęcić się dla ojczyzny – umarł w jej obronie.

Konstanty Ildefons Gałczyński Pieśń o żołnierzach z Westerplatte

Gałczyński przedstawił Polaków jako wzorowych żołnierzy, do końca oddanych ojczyźnie – ponoszących klęskę, ale też zyskujących chwałę. Oddział dzielnie się bronił przed atakiem niemieckich wojsk przez siedem dni. Bohaterstwo żołnierzy, ich patriotyzm i chęć poświęcenia życia w słusznej sprawie doprowadziły ich do zbawienia:

I tak śpiewali: Ach, to nic,
że tak bolały rany,
bo jakże słodko teraz iść
na te niebiańskie polany.

Żołnierze umierali w cierpieniu. Byli skazani na przegraną, ale nie zniechęcali się do samego końca. Walczyli zjednoczeni, a w zamian za to czekało ich wieczne życie w niebie. Gałczyński w ten sposób podkreśla heroizm żołnierzy i rolę, jaką odgrywają dla narodu – gdy Polska po raz kolejny będzie zagrożona, oni jako ci najdzielniejsi obrońcy, zejdą znów na ziemię i pomogą w walce.

Władysław Broniewski Żołnierz polski

Utwór opowiada o powrocie polskiego żołnierza po przegranej kampanii wrześniowej. Autor nie wspomina o żadnej chwale ani o heroicznej postawie. Dominuje nastrój smutku i rozczarowania – żołnierz idzie powoli, „ze spuszczoną głową”, siada pod drzewem i opatruje swoje rany na nogach. Są one konsekwencją walki z wrogiem, która zakończyła się klęską: jego pułk został rozbity pod Rawą. Żołnierz walczył, ale nie przyniosło to oczekiwanych efektów. Teraz nie ma broni, orła na czapce, domu. Wróg odniósł zwycięstwo, pozostały zgliszcza i ruiny. Żołnierz jest bezbronny – nie buntuje się z powodu krzywd, których doświadczył, nie mści się za spalenie domu… Skazany jest na tułaczkę. Towarzyszy mu tylko przyroda, która jest świadkiem jego osamotnienia i poczucia klęski.

Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec

Główni bohaterowie książki to trzej chłopcy: Zośka, Alek i Rudy. Odznaczają się wielką odwagą, aktywnie uczestniczą w wojnie, mimo że pozbawia ich ona młodości. Nie mogą realizować swoich planów, ale teraz najbardziej zależy im na obronie ojczyzny: współdziałają z PLAN-em (kolportaż prasy podziemnej, zagazowanie „Adrii”), biorą udział w akcjach Małego Sabotażu („akcja fotograficzna”, sprzeciw wobec restauratora Paprockiego, akcja związana z kinem, przeciwdziałanie propagandzie), walczą z bronią w ręku w ramach Grup Szturmowych, prowadzą działalność dywersyjną (wysadzenie torów kolejowych w okolicy Kraśnika, akcje: pod Arsenałem i Czarnocinem, w Celestynowie i Sieczychach). Ich zaangażowanie w walkę doprowadza do śmierci. Bohaterowie są przedstawieni jako patrioci, walczący ze strachem, znający historię swojego kraju, świadomi skutków walki. Wiedzą, że muszą ponieść śmierć, żeby przyszłe pokolenia mogły żyć w wolnym kraju.

Inne przykłady literackie:

• Tyrtajos Rzecz to piękna (żołnierze zachęcani do walki)
• Adam Mickiewicz Śmierć Pułkownika (idealny żołnierz, mit Emilii Plater)
• Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem (żołnierze walczący w powstaniu styczniowym)
• Stefan Żeromski O żołnierzy tułaczu (żołnierz w armii napoleońskiej)
• Ilia Erenburg Trzynaście fajek – Fajka komunarda (mały komunard)
• Dieter Noll Przygody Wernera Holta (kilkunastoletni żołnierze)
• Guillaume Apollinaire Młody żołnierz (apostrofa do żołnierza, przyspieszone dojrzewanie młodych ludzi, żołnierzy)
• Krzysztof Kamil Baczyński Z głową na karabinie, Ten czas (zapowiedź śmierci żołnierzy walczących w obronie kraju, tragiczne losy pokolenia Kolumbów)
• Władysław Broniewski Nic więcej, Co mi tam troski (tułaczy los polskiego żołnierza-wygnańca)
• Arkady Fiedler Dywizjon 303 (sylwetki lotników, walki z samolotami Luftwaffe)