Motyw akwatyczny - Motywy akwatyczne w literaturze

Biblia

W świętej księdze żydów i chrześcijan motyw wody występuje wielokrotnie. Już na początku czytamy, że „Duch Boży unosił się nad wodami”, które tutaj rozumieć należy jako synonim chaosu. Woda staje się również narzędziem Boskiej sprawiedliwości, gdy Stwórca, widząc ludzkie zamiłowanie do zła, zsyła na ziemię potop. W Nowym Testamencie woda wchodzi już w krąg symboliki witalnej, dlatego Jezus mówi o „wodzie życia”. To określenie powraca także w Apokalipsie św. Jan, gdzie pojawia się też rzeka płynąca przez Nowe Jeruzalem – miasto zbawionych. Ta ostatnia figura jest niewątpliwie odniesieniem do starotestamentalnego obrazu ogrodu Eden, przez który płyną cztery rzeki dające życie roślinom i zwierzętom.

Mity

Mitologie rozmaitych kultur, nie tylko europejskich, prawie zawsze zawierają opowieść o potopie czy innych klęskach związanych z nadmiarem wody, choć temat ten traktowany jest nie zawsze identycznie. Woda w mitach to jednak nie tylko potop. Już w greckich tekstach czytamy, że ziemię opływa olbrzymia rzeka – Okeanos. W mitologii występuje też bóg morza Posejdon, którego odzwierciedleniem w Rzymie stał się Neptun. Woda jest też groźnym żywiołem, z którym zmaga się Odyseusz z epopei Homera. W mitologii skandynawskiej bogowie zabili swego praojca, by utworzyć z jego krwi wszystkie zbiorniki wodne na ziemi. Jednak obfitość tej cieczy, zwanej też zimną wodą, wywołała potop, który ogarnął całą ziemię.

Adam Mickiewicz Świtezianka

Tu jezioro stanowi tło przyrodnicze dla rozgrywających się wydarzeń i współtworzy nastrój utworu. Co więcej, tytułowa bohaterka jest rusałką – częścią tego jeziora. To ona zwodzi młodzieńca, a potem okazuje się być wysłanniczką sprawiedliwości i karze bohatera za lekkomyślność i łamanie zasad.

Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem

Niemen w tym utworze to rzeka bez mała rajska, płynie ona bowiem przez krainę szczęścia, taką, w której istnieje niezwykła harmonia między człowiekiem i przyrodą. Wody te mają także znaczenie symboliczne, by nie powiedzieć magiczne. Bronią bowiem tego, co własne, święte, ojczyste. Stają się ikoną „kraju lat dziecinnych”, a zarazem strażnikiem tradycji. Ojczyzna to tutaj kraina nadniemeńska, taka, którą rzeka ożywia, której właśnie rzeka nadaje niepowtarzalny koloryt. Rzeka daje tu więc życie nie tylko dosłownie, nawadniając ziemię, ale i metaforycznie, zapładniając niejako intelektualnie i emocjonalnie.

Gabriel Garcia Marquez Opowieść rozbitka

Utwór jest zapisem historii jednego z cudem ocalałych marynarzy, o którego przeżyciu jednak nikt nie wiedział i który tym samym został uznany za zaginionego na morzu. Bohater przez wiele dni porusza się na kompletnym odludziu, wokół tylko woda, której niszczycielska potęga go przeraża. W końcu jednak jego wola życia okazuje się silniejsza niż potęga żywiołu. Woda jest tu więc nie tyle czymś, co daje życie, co raczej tym, co ma moc je odebrać.

Inne przykłady literackie:

• Adam Mickiewicz Rybka, Świteź (przyroda bierze udział w wydarzeniach ), Żeglarz (morze uczy życia), Pan Tadeusz (Niemen jak w powieści Orzeszkowej);
• Juliusz Słowacki Balladyna (Gopło);
• Wincenty Pol Do Gopła (jw.);
• Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń (jw.);
• Adam Asnyk Wiersze (górskie jeziora);
• Aleksander Dumas Hrabia Monte Christo (morze – walka z żywiołem);
• Juliusz Verne Dwadzieścia tysięcy mil podmorskiej żeglugi (woda jako miejsce eksploracji);
• Stefan Żeromski Wierna rzeka (rzeka wpisuje się w historię);
• Grupa Skamander (nazwa odnosząca się do mitycznej rzeki);
• Józef Szaniawski Żeglarz (koncepcja morskiego bohatera);
• Krzysztof Kamil Baczyński Deszcze (deszcz – personifikacja litości);
• Ernest Hemingway Stary człowiek i morze (walka z potęgą przyrody);
• Czesław Miłosz Dolina Issy (symbol kraju dzieciństwa);
• Karol Wojtyła Nad studnią w Sychem, Tryptyk rzymski (jako Jan Paweł II) (punkt wyjścia do duchowych refleksji).