Wacław Potocki

Wacław Potocki – urodził się około 1621 roku w Woli Łużeńskiej (Małopolska). Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej, pieczętującej się herbem Szreniawa. Był wyznawcą arianizmu. Za młodu zdobył gruntowne wykształcenie, a uczył się najprawdopodobniej w zborze ariańskim w Raciborsku. Prowadził życie ziemiańskie w odziedziczonym po ojcu rodzinnym majątku, Łużnej. Interesowały go również bieżąca polityka i sytuacja społeczna państwa polskiego. W związku z tym aktywnie uczestniczył w obradach sejmików ziemskich, obejmował urzędu i brał udział w prowadzonych przez Rzeczpospolitą w XVII wieku wojnach. Walczył przeciwko Szwedom podczas „potopu szwedzkiego”, bił się po stronie wojsk królewskich przeciwko Rakoczemu. Kiedy w 1658 roku z polski zostali wygnani arianie, Potocki zmuszony sytuacją, niechętnie przeszedł na katolicyzm. Miał jedną żonę (Katarzynę z Morsztynów) i trójkę dzieci (jedną córkę, Zofię oraz dwóch synów, Stefana i Jerzego – wszyscy zmarli przed nim). Swoją twórczość literacką rozpoczął w wieku dwudziestu kilku lat. Zajmował się wszechstronną tematyką. Pisał zarówno utwory epickie, poezję ziemiańską jak i religijną. Mimo ogromnej płodności artystycznej, za jego życia wydany drukiem został jedynie Poczet herbów. We fragmentach utwory drukowano w XIX wieku, a rozpropagowaniem jego twórczości na szeroką skalę zaczął się zajmować dopiero na początku XX stulecia wybitny językoznawca i badacz literatury staropolskiej, Aleksander Brückner. Ogromne zbiory utworów poety noszą tytuły Ogród fraszek i Moralia. Twórczość Potockiego zawiera szeroki opis obyczajów sarmackich. Ponadto autor zajmował się w niej krytyką szlachty. Tępił ciemnotę, zacofanie, sobiepaństwo i fanatyzm religijny. Był świadomy ogólnonarodowego dobra. Opowiadał się za ograniczaniem przywilejów szlacheckich i wzmacnianiem władzy króla.

Znane wiersze to:

Nierządem Polska stoi – Potocki krytykuję sytuację w jakiej znalazła się Rzeczpospolita. Wyszczególnia zachowania szlachty, które przyczyniły się do zaistnienia w kraju wszechpanującej anarchii. Są to: prywata szlachecka, warcholstwo, niestałość prawa. Autor zaznacza, że dla dobra państwa należy ukrócić „złotą wolność szlachecką”.

Pospolite ruszenie – wiersz jest dialogiem pomiędzy trzema osobami: rotmistrzem, doboszem i szlachcicem. Przedstawia nieskuteczność armii polskiej składającej się z pospolitego ruszenia. Szlachta bardziej dba o własne wygody niż o dobro kraju. W sytuacji zagrożenia atakiem wojsk wroga, nie reaguje, powołując się na swoje przywileje.

Zbytki polskie – utwór pokazuje zepsucie szlachty i jej niedbałość o dobro ojczyzny. Zamiast wspomóc kraj finansowo w sytuacji kryzysu, woli ona wzorem magnaterii marnować pieniądze na rzeczy zbyteczne.

Epopeja:

Transakcja wojny chocimskiej – jest to najważniejszy utwór epicki Potockiego. Napisany został w pięćdziesiątą rocznicę bitwy pod Chocimiem i stanowi literacką relację z przebiegu kampanii chocimskiej. Oparty został na pamiętniku Jakuba Sobieskiego (ojca Jana III Sobieskiego). Zawiera apoteozę tradycji rycerstwa polskiego oraz przedstawia wyidealizowany obraz sarmaty – wodza wojsk Rzeczpospolitej, Jana Karola Chodkiewicza. W treść utworu wplecione zostały liczne dygresje odautorskie, w których Potocki krytykuje upadek obyczajów i zepsucie szlachty.

Potocki zmarł w Łużnej w pierwszej połowie lipca 1696 roku. Pochowany został w Bieczu.