Cechy ustroju demokratycznego

Do podstawowych cech demokratycznego ustroju, należy pięć zasad:

• zasada suwerenności narodu
• zasada poszanowania praw mniejszości
• trójpodział władz
• państwo prawa
• pluralizm

Jest on podstawową zasadą państwa demokratycznego. Zapisano ją w każdej konstytucji państwa o takim ustroju. Zasada suwerenności narodu oznacza, że najwyższą władzą jest władza narodu. W praktyce naród powierza władzę w państwie swoim przedstawicielom, którzy są wyłaniani w drodze powszechnego głosowania uprawnionych do tego obywateli. Pojęcie suwerenności narodu wykształciło się już w średniowieczu, a później funkcjonowało w czasach nowożytnych. W ciągu jednak mijających wieków jego znaczenie uległo przeobrażeniu. Początkowo określenie suwerenności narodu było związane z władzą królewską, a oznaczało że jest ona najwyższa i niezawisła. Zmianę dość istotną przyniosła rewolucja angielska w XVI wieku. Odtąd określenie władzy suwerennej obejmowało nie tylko króla, ale także i parlament sprawujący rządy wraz z nim. Decyzje podejmowane wspólnie przez te dwa organy miały suwerenny charakter.

Zasadę suwerenności narodu, a tym samym zmianę znaczenia samego pojęcia zaproponował Jean Jacques Rousseau. Uczynił on suwerenem naród, od niego miała pochodzić pełnia władzy.

W dzisiejszych czasach zasada suwerenności narodu została w pełni urzeczywistniona w formach demokracji pośredniej i bezpośredniej. Naród dzięki nim ma wpływ na władzę, oraz uczestniczy w jej sprawowaniu. Jako obywatele mamy do dyspozycji szereg działań, które pozwalają nam oddziaływać na rządzących. Po pierwsze możemy wypowiadać swoje zdanie w drodze referendum. Posiadamy prawo inicjatywy ludowej, pełnoletni obywatele Rzeczypospolitej mają prawo do wypowiadania się w wyborach powszechnych. Możemy także działać w partiach politycznych czy stowarzyszeniach.

W dzisiejszym państwie demokratycznym decyduje większość, a więc wola narodu nigdy nie jest jednością. Demokracja funkcjonująca jako wola większości społeczeństwa, w bardzo łatwy sposób mogłaby się przerodzić w rządy jednostki, w tyranię. Większość nie zawsze ma jednak rację. Aby zapobiec rządom tyrana wprowadzono zasadę poszanowania praw mniejszości. Władza większości społeczeństwa została w ten sposób ograniczona, a mniejszościom zostały przyznane prawa. Są to prawo do zachowania i praktykowania swojej religii, do swobody wypowiedzi czy posiadania możliwości udziału w życiu publicznym i politycznym państwa.

Trójpodział władz

Jak pokazały systemy polityczne, które wykształciły się przed demokracją, a więc na przykład monarchia, czy tyrania, władza mimo, że jest niezbędna dla życia ludzi, może być również niebezpieczna. Dlatego też w ustroju demokratycznym stosuje się zasadę trójpodziału i równowagi władz. Władza jednolita, sprawowana przez jeden organ, jest typowa dla państw niedemokratycznych. Koncepcja trójpodziału władzy została zaproponowana przez Karola Monteskiusza. Opierała się ona na wyodrębnieniu z funkcji państwa trzech władz – wykonawczej (egzekutywa), ustawodawczej (legislatywa) i sądowniczej. Każda z nich miała być sprawowana przez inny organ, jednak przy wzajemnym kontrolowaniu się.

Zadaniem władzy ustawodawczej winno być tworzenie przepisów prawa. Władza wykonawcza była odpowiedzialna za wprowadzenie go w życie, a władza sądownicza miała być odpowiedzialna za sprawdzenie, czy rzeczywiście przyjęte prawo jest respektowane i przestrzegane. Monteskiusz w Duchu praw zwracał uwagę, że połączenie wszystkich trzech rodzajów władz może przekształcić się w tyranię.

Jak wygląda w praktyce podział kompetencji władz? Może on mieć charakter separacji uprawnień poszczególnych organów odpowiedzialnych za tworzenie, wykonanie i egzekwowanie prawa. Bardziej jednak popularny jest model, w którym uprawnienia władz nakładają się na siebie. To umożliwia wzajemną kontrolę i równoważenie się. Każda z władz jest zobowiązania do podejmowania wszelkich działań mających na celu dążenie do dobra wspólnego obywateli. To powinno być ich naczelną ideą, w przypadkach kiedy może dojść do blokady działań jednej z władz przez drugą, a w ich wyniku do konfliktu.

Państwo prawa

Idea państwa prawa pochodzi jeszcze z czasów starożytnych. Współcześnie nie oznacza ona tylko i wyłącznie przestrzegania prawa, ale także podporządkowanie się normom prawnym oraz posłuszeństwo im przez wszystkich obywateli państwa. W państwie prawa przepisom prawnym mają być posłuszni wszyscy, także ci którzy sprawują władzę.

Państwo prawa to państwo konstytucyjne. W państwie tym stosunki pomiędzy organami władzy państwowej a obywatelami i ich organizacjami, opierają się o stabilne normy prawne, zbudowane na konstytucji. Wówczas mówimy o konstytucjonalizmie. Konstytucja jest podstawowym aktem prawnym regulującym życie społeczne i polityczne w państwie.

Cechami państwa prawa są:

• nadrzędność prawa w stosunku do władzy publicznej
• działanie organów władzy oparte jest na prawie, które chroni jednostkę przed posunięciami władz
• prawo jest gwarantem wolności i równości wszystkich obywateli
• W państwie prawa obywatel ma zaufanie do przepisów prawa oraz do władz, które je egzekwują. Prawo stoi ponad organami władzy i nie może być traktowane instrumentalnie.

Pluralizm

Pluralizm oznacza istnienie, ale także i poszanowanie różnych idei, poglądów politycznych czy obyczajów. Zapewnia on obywatelowi danego państwa swobodny wybór spośród wielu ewentualności. Możemy mówić o pluralizmie społecznym, politycznym i ekonomicznym.

Pluralizm społeczny – dotyczy życia społecznego; przejawem społecznego pluralizmu jest istnienie złożonej struktury społecznej, w której mamy do czynienia z różnorodnymi klasami, grupami czy warstwami.

Pluralizm polityczny – zapewnia możliwość działania partiom politycznym, reprezentującym różne ideologie i polityczne programy; w państwie w którym obowiązuje zasada pluralizmu politycznego działa legalnie opozycja polityczna; zasada ta dotyczy także obywateli, którzy mogą swobodnie wyrażać swoje polityczne poglądy oraz mogą być członkami różnych partii politycznych, z których programem się utożsamiają; należy zaznaczyć, iż polska konstytucja z 1997 r., obecnie obowiązująca, zabrania rozpowszechniania ideologii faszystowskiej i komunistycznej;

Pluralizm ekonomiczny – zapewnia swobodę działania w państwie różnym podmiotom gospodarczym, takim jak: przedsiębiorstwa prywatne, państwowe, spółdzielnie itd.; państwo stwarza także warunki konkurencyjności rynku, a więc mamy do czynienia z istnieniem współzawodnictwa producentów i usługodawców, którzy oferują konsumentom jak najkorzystniejsze oferty.