Demokracja parlamentarna

Demokracja parlamentarna ukształtowała się w XVI i XVII wieku. Poprzedziło ją w średniowieczu powstanie monarchii stanowej. Powstanie tego typu ustroju miało ogromnie znaczenie dla idei reprezentacji, tak istotnej dla demokracji współczesnej. Monarcha, aby przeprowadzić szereg zmian, czy to o charakterze politycznym, czy społecznym, potrzebował akceptacji ze strony warstwy szlachty i duchowieństwa. To predestynowało te dwa stany do sprawowania rządów w państwie w momencie, kiedy słabła królewska władza. Udzielenie, bądź nie udzielenie zgody na propozycję królewską, stało się także narzędziem nacisku na władcę i narzędziem oporu wobec niego.

Idea reprezentacji monarchii stanowej stała się podstawą funkcjonowania demokracji parlamentarnej. Tego typu ustrój ukształtował się w XVII-wiecznej Anglii i w XVIII-wiecznej Francji, po wybuchu rewolucji w tych krajach. Później powstała w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.

Najwcześniej ustrój ten zaczął funkcjonować w Anglii po zakończeniu tzw. Chwalebnej Rewolucji. Od tej pory najważniejsze decyzje dla państwa miał podejmować dwuizbowy parlament, składający się z izby wyższej – Izba Lordów i izby niższej – Izba Gmin. Króla i jego działania zaczęło ograniczać prawo, panował więc nadal, jak się mówiło, ale już nie rządził. Nie mógł podejmować kluczowych dla państwa decyzji i z czasem jego rola ograniczyła się do funkcji reprezentacyjnych.

Do rozwoju demokracji parlamentarnej przyczynili się wybitni myśliciele oświeceniowi: Charles Montesquieu (Karol Monteskiusz), John Locke i Jean Jacques Rousseau. Dwaj ostatni filozofowie są twórcami jednej z teorii powstania państwa, tzw. teoria umowy społecznej. Twierdzili oni, że władza a tym samym państwo powstaje w wyniku umowy zawieranej między społeczeństwem a jednostką – suwerenem. To do jego zadań należało zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom oraz nienaruszalności ich praw. Monteskiusz wprowadził zasadę trójpodziału władzy, która do dziś dnia jest podstawową zasadą demokratycznego ustroju. Podzielił on władzę w państwie na: ustawodawczą, której zadaniem jest tworzenie prawa, wykonawczą, która zajmuje się realizacją polityki państwa, oraz sądowniczą, która dba o przestrzegania prawa i egzekwuje jego przekroczenie. Każda z tych trzech władz ma za sobą współdziałać, ale jednocześnie wszystkie mają się nawzajem kontrolować. Przewaga której z nich jest zagrożeniem dla demokracji.

W okresie kształtowania się demokracji parlamentarnej powstały ważniejsze demokratyczne akty prawne. Mowa tu o Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776 r. oraz o Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Oba dokumenty zebrały najważniejsze prawa przysługujące obywatelowi demokratycznego państwa. Należały i należą do nich: wolność sumienia, wyznania, przekonań i poglądów, wolność słowa, nietykalność osobista i równość wobec prawa. W XVIII wieku zostały uchwalone pierwsze konstytucje, które precyzowały wolności i obowiązki obywatelskie. Mowa tutaj o Karcie Praw Wirginii (1776), Konstytucji Stanów Zjednoczonych (1787) oraz o trzech konstytucjach rewolucyjnych Francji (1791, 1973, 1795).