Droga legislacyjna ustawy

Procedura uchwalania ustaw w Polsce (droga legislacyjna) jest najważniejszą funkcją, która należy do parlamentu. Na podstawowe etapy tworzenia ustawy składają się:

inicjatywa ustawodawcza

• rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm
• rozpatrzenie projektu ustawy przez Senat
• ewentualne ponowne rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm
• podpisanie albo odmówienie podpisania projektu przez prezydenta
• ewentualne ponowne uchwalenie projektu przez Sejm
• podpisanie ustawy przez prezydenta oraz ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw RP

Proces ustawodawczy rozpoczyna inicjatywa ustawodawcza. Zgodnie z art. 118 konstytucji przysługuje ona: 15 posłom, Senatowi, prezydentowi RP, Radzie Ministrów oraz grupie 100 tys. obywateli. Jedynie z projektem ustawy budżetowej oraz z projektami ustaw, które upoważniają Radę Ministrów do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, może występować rząd. Projekt ustawy należy przedłożyć w formie pisemnej Marszałkowi Sejmu. Ten zarządza jego wydrukowanie oraz doręczenie posłom, którzy muszą się z nim zapoznać.

Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się w Sejmie w trzech czytaniach. Do czasu zakończenie drugiego czytania, wnioskodawca może jeszcze go wycofać. Pierwsze czytanie projektu ustawy odbywa się na posiedzeniu komisji. Na plenarnych posiedzeniach Sejmu mają miejsce czytania tylko projektów ustaw, dotyczących zmiany konstytucji, ustawy budżetowej, projekty zmieniające zasady prawa wyborczego czy wolności, prawa i obowiązki obywatelskie. Podczas pierwszego czytania projekt ustawy musi zostać uzasadniony przez osobę składającą go. Posłowie mają czas na zadawanie pytań i na debatę nad projektem. W trakcie drugiego czytania (już na forum Sejmu) zostaje przedstawione sprawozdanie komisji dotyczące projektu. Ma miejsce wówczas także debata oraz jest czas na zgłaszanie wniosków i poprawek. Podczas trzeciego czytania następuje uchwalenie projektu ustawy bądź jego odrzucenie.

Po uchwaleniu projektu ustawy przez Sejm, Marszałek przesyła go do Senatu. Senat w ciągu 30 dni może projekt ustawy przyjąć, odrzucić go w całości lub wprowadzić do niego poprawki. Jeśli w ciągu 30 dni Senat nie podejmie żadnej decyzji, ustawę uważa się za przyjętą w brzemieniu zaakceptowanym przez Sejm. Jeśli Senat projekt ustawy odrzucił bądź wprowadził do niej poprawki, podlega ona ponownemu rozpatrzeniu przez Sejm. Sejm może odrzucić bezwzględną większością głosów uchwałę Senatu o odrzuceniu lub też wprowadzeniu poprawek do projektu ustawy.

Przyjęta przez Sejm i Senat ustawa trafia w następnej kolejności do prezydenta. Ten ma trzy możliwości. Może dany projekt w ciągu 21 dni podpisać i zarządzić jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP, w tym samym terminie może odmówić podpisania projektu. Odmowa musi zostać umotywowana. Wówczas powraca do Sejmu i jest ponownie rozpatrywana. Sejm jednak może odrzucić prezydenckie weto większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Wówczas prezydent jest zobowiązany do podpisania takiego projektu ustawy. Prezydent ma jeszcze do dyspozycji jedną możliwość. Może wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności projektu ustawy z konstytucją. Taki wniosek może złożyć prezydent także bezpośrednio po otrzymaniu projektu ustawy od Marszałka Sejmu.

Proces legislacyjny ustawy zostaje zakończony wraz z podpisaniem projektu przez prezydenta. Wówczas ustawa wchodzi w życie w ciągu 14 dni od jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw RP (jeśli projekt ustawy nie wskazuje konkretnego terminu wejścia w życie).

Od powyższej drogi postępowania ustawodawczego mogą wystąpić odrębności. Pierwsza z nich będzie dotyczyć projektów ustaw określanych jako pilne. Wówczas czas drogi legislacyjnej ulega skróceniu. Mianowicie czytanie tego typu projektów ustaw odbywa się w dwóch czytaniach. Komisje muszą do 30 dni przedstawić sprawozdania o projekcie w Sejmie. Senat ma 14 dni na ustosunkowanie do niego, a prezydent 7 dni na podpisanie ustawy. Druga ewentualność dotyczy projektu ustawy budżetowej. Sejm ma do dyspozycji 4 miesiące, aby uchwalić ten projekt. Później przekazuje go do rozpatrzenia Senatowi. Senat może przyjąć sejmowy projekt, może zaproponować do niego poprawki, nie może jednak tego projektu odrzucić. Na ustosunkowanie się do projektu Senat ma 20 dni. Taki sam termin został przyznany prezydentowi na podpisanie tej ustawy. Jeżeli w ciągu 3 miesięcy Sejm nie zdoła uchwalić i przekazać Senatowi do rozpatrzenia projektu ustawy budżetowej, prezydent ma prawo do rozwiązania parlamentu, w ciągu kolejnych 3 tygodni. Trzecie odstępstwo od zwykłe drogi legislacyjnej ustawy dotyczy projektów ustaw o zmianie konstytucji. W tej sytuacji polega na istnieniu wymogu głosowania większością 2/3 głosów (zarówno w Sejmie jaki i Senacie) nad projektem ustawy.