Europejski system ochrony praw człowieka

System europejski jest najbardziej rozbudowanym systemem regionalnym. 5 maja 1949 roku w wyniku podpisania Traktatu Londyńskiego został utworzona Rada Europy, która jako główna instytucja w Europie promuje ochronę praw człowieka, unifikuje standardy prawne, sprawuje kontrole ich realizacji, a także daje możliwość domagać się indywidualnie rozstrzygnięć w wypadku łamania praw człowieka. Dziś Rada Europy liczy 46 państw (większość państw europejskich, bez Białorusi).

Polska jest członkiem Rady Europy od 26 listopada 1991 roku (jako 26 członek RE). Do 2007 roku podpisała lub ratyfikowała 198 konwencji Rady Europy.

Siedzibą Rady Europy jest Strasburg. Rada posiada statut, w którym jednoznacznie określa się zadania organizacji.

4 listopada 1950 roku Rada Europy przyjęła Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (inaczej zwaną Europejską Konwencją Praw Człowieka).

Kolejnym krokiem było powołanie Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz Trybunału Praw Człowieka. W 1998 roku na miejsce wspomnianych organów powołano jeden Europejski Trybunał Praw Człowieka, działający podobnie jak Rada w Strasburgu.

Celem Trybunału jest:

• kontrola przestrzegania praw człowieka,
• orzecznictwo w sprawach łamania tych praw

Trybunał działa na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, oraz dołączonych (i dołączanych) do niej protokołów. 6 listopada 1990 przyjęto protokół nr 9, umożliwiający składanie skarg bezpośrednio do Trybunału. Przez Polskę był ratyfikowany 10 października 1994 roku, co daje możliwości Polakom składania skarg dotyczących łamania praw człowieka bezpośrednio w Europejskim Trybunale Praw Człowieka.

19 stycznia 1993 roku Polska ratyfikowała Europejską Konwencję Praw Człowieka podpisując jednocześnie zobowiązanie o nie ingerowaniu w przebieg spraw przedstawionych do Trybunału.

• Dokumenty Rady Europy stanowiące instrument ochrony praw człowieka:

Statut Rady Europy

Stanowi umowę międzynarodową powołującą do życia organizacje chroniącą prawa człowieka. Wśród najważniejszych zadań statutowych organizacji wymienia się jako podstawowe: ochrona praw człowieka, obrona demokracji, współpraca członków w ramach kultury, ochrony mniejszości narodowych, etnicznych i wiele innych.

Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

Została przyjęta w 1950 roki i dotyczy ochrony podstawowych praw w tym:

• Prawa do życia,
• Zakaz tortur,
• Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej,
• Prawo do wolności i bezpieczeństwa publicznego,
• Prawo do rzetelnego procesu sądowego w tym zakaz karania bezpodstawnego ,
• Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.

Europejska Karta Społeczna (EKS)

Jest to podstawowy dokument dotyczący praw społeczno – ekonomicznych dotyczący obywateli. Została sporządzona w Turynie 18 października 1961roku i zmieniona protokołem dnia 21 października 1991 roku. (Dz.U.z dnia 29 stycznia 1999roku). Polska podpisała Kartę w 1997roku, (w ten sposób stała się jej stroną). Polska przyjęła zobowiązanie dotyczące dialogu społecznego wynikającego z art.5 (dotyczy prawa organizowania się pracowników i pracodawców) i art.6 (odnosi się do rokowań zbiorowych i przyjęcia negocjacji pomiędzy stronami sporu) ust. 1,2,3 Karty. Polska nie przyjęła do stosowania zobowiązań ust.4 art. 6 z powodu braku odpowiednich regulacji w prawie wewnątrzkrajowym.

Europejska Karta Społeczna gwarantuje:

• Zakaz pracy przymusowej
• Prawo do równego wynagrodzenia za pracę dla mężczyzn i kobiet
• Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
• Prawo do szkoleń zawodowych
• Prawo do zdrowia
• Prawo do poradnictwa zawodowego i rokowań zbiorowych
• Prawo pracownicze migrantów i ich rodzin do ochrony i pomocy
• Prawo matek i dzieci do ochrony społecznej i ekonomicznej
• Prawo osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji zawodowej i społecznej.

W 1999 roku weszła w życie zrewidowana Karta, którą do dziś ratyfikowało 5 państw z 24ratyfikujących ją jako założyciele EKS.

Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu

Została sporządzona w Strasburgu 26 listopada 1987 roku, weszła w życie w 1989 roku. Przyjęta i ratyfikowana przez Polskę 7 września 1994 roku (DZ.U.z 1995r.Nr 46 poz. 238). W konwencji zapisano min. „nikt nie będzie poddany torturom, ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”. Stanowi pozasądowy mechanizm kontroli niestosowania tortur.

Europejska konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych

Została podpisana dnia 1 lutego 1995 roku weszła w życie w 1998 roku. Stanowi pierwszy na świecie akt prawny całkowicie regulujący ochronę mniejszości narodowych. Zawiera m.in.:

• Wyznaczenie obowiązków dla państw w zakresie ochrony praw mniejszości
• W zakresie tolerancji i rozwoju różnych narodów
• Zabezpieczenie wolności myśli sumienia, zgromadzeń przedstawicielom mniejszości narodowych
• Możliwość zachowania własnego języka, kultury, dla mniejszości
• Zachowanie nazw własnych w nazewnictwie miejscowości
• Prawo posiadania własnych organizacji społeczno-kulturalnych
• Możliwości kontaktu z zagranicą.

Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny

Została przyjęta w 1997 roku zawiera zagadnienia biotyczne (np. klonowanie),wskazuje prymat istoty ludzkiej, standardy zawodowe osób odpowiedzialnych za badania i eksperymenty na pograniczu biologii, medycyny i biotechnologii.

Europejska konwencja o obywatelstwie

Została podpisana w 1997 roku zawiera definicję obywatelstwa, regulacje prawne nabycia lub utraty obywatelstwa, problem podwójnego obywatelstwa i wiele innych związanych z tą tematyką. W Dz.U.z 1999 roku, nr 99, poz. 1158 znajduje się oświadczenie rządowe z dnia 20 września 1999 roku w sprawie ratyfikacji przez RP Europejskiej konwencji o obywatelstwie.

• Organami stojącymi na straży praw człowieka w Radzie Europy są:

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC)

ETPC jest sądem jednoinstancyjnym obejmującym państwa członkowskie Rady Europy. Rozpatruje wnioski o naruszenie przez państwo praw i wolności zawartych w Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. W trybunale zasiadają sędziowie niezależni. Trybunał posiada następującą strukturę:

• Zgromadzenie Plenarne (wszystkich niezależnych od własnego państwa sędziów),
• Wielka Izba Trybunału
• Izba Trybunału
• Komitet Trzech Sędziów

W wypadku naruszenia Europejskiej konwencji praw przez państwo członkowskie, skargę może wnieść każdy obywatel, organizacja pozarządowa lub inne państwo. Po rozpatrzeniu skargi, Trybunał wydaje orzeczenie, które jest publikowane. Po uprawomocnieniu podlega kontroli Komisarzowi Praw Człowieka.

Przykładowa procedura postępowania ze skargą w Europejskim Trybunale Praw:

• Skarga może mieć charakter indywidualny (trafia do Trybunału Rozpatruje ją Komitet składający się z 3 sędziów) lub między państwami (trafia do Izby Trybunału).
• Następnie badana jest dopuszczalność skargi.
• Jeśli skarga zostanie uznana za niedopuszczalną - następuje koniec postępowania. Jeśli zaś zostanie uznana za dopuszczalną przechodzi kolejny etap.
• Ustalenie faktów i postąpienie polubowne. Jeśli nastąpi pogodzenie oznacza to koniec postępowania, jeśli nie - następny etap.
• W wypadku braku pojednania następuje orzeczenie Trybunału i ewentualne zadośćuczynienie.
• Przekazanie skargi do Wielkiej Izby Trybunału.
• Rozpoznanie wniosku przez 5 sędziów (mogą odrzucić lub utrzymać wniosek).
• Uwzględnienie wniosku o wyjątkowych przypadkach (art. 43 Konwencji).
• Orzeczenie Wielkiej Izby Trybunału.
• Komitet Ministrów nadzoruje cztery ostatnie etapy procedury, związane z wykonaniem orzeczenia.

Komisarz Praw Człowieka – głównym zadaniem urzędnika sprawującego w funkcję (od 1999 roku) jest:

• czuwanie nad respektowaniem praw człowieka
• udzielanie pomocy krajowym rzecznikom praw człowieka
• konsultacje z innymi organami powołanymi do ochrony praw człowieka.

Europejski Komitet Zapobiegania Torturom tworzą niezależni eksperci zobowiązani do kontroli miejsc odosobnienia dla ludzi (zakłady penitencjarne, szpitale, areszty itp.). Celem kontroli jest sprawdzenie warunków pobytu w tych miejscach oraz sporządzenie oświadczenia pokontrolnego.