Formy uczestnictwa obywatela w życiu publicznym

Art. 4 Konstytucji III RP z 1997 r. mówi: Władza zwierzchnia należy do narodu. Naród sprawuje władzę poprzez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Zgodnie z tym zapisem my jako obywatele mamy prawo do udziału w życiu politycznym naszego państwa, a sprawujemy ją w sposób bezpośredni i pośredni, za pomocą wybranych przez siebie przedstawicieli. Możemy więc mówić o formach demokracji bezpośredniej i pośredniej.

• Demokracja bezpośrednia

Do form demokracji bezpośredniej należą:

• referendum
• ludowa inicjatywa ustawodawcza
• skarga konstytucyjna

Referendum

Z języka łacińskiego słowo to oznacza „to, z czym należy się odwołać do narodu”, do społeczeństwa. Referendum jest powszechnym głosowaniem obywateli danego kraju, posiadających czynne prawo wyborcze. Przedmiotem głosowania może być projekt konkretnej ustawy, bądź politycznego rozstrzygnięcia. Możemy oddać swój głos „za” lub „przeciw” niemu. Referendum w praktyce nie występuje zbyt często (najczęściej jest stosowane w systemie politycznym Szwajcarii).

W wyniku zmian politycznych, jakie zaszły w państwach bloku wschodniego po 1989 r. także i kraje Europy Środkowej i Wschodniej wprowadziły referendum do swoich systemów politycznych. Przeszkody w częstym stosowaniu referendum wynikają z technicznych trudności przeprowadzenie powszechnego głosowania. Z tego też względu do woli narodu odwołuje się zazwyczaj w ważnych sprawach państwowych.

Referendum może mieć charakter rozstrzygający albo konsultatywny. W pierwszym przypadku naród decyduje o wejściu w życie bądź o odrzuceniu jakiegoś projektu, w drugim decyzja ostateczna należy do organów państwowych, a referendum jest przeprowadzane by zasięgnąć zdania obywateli (tego typu referenda są przeprowadzane w Hiszpanii czy Szwecji).     

W Polsce referendum może mieć charakter lokalny bądź ogólnokrajowy. Art. 125 Konstytucji mówi o tym, że referendum może być przeprowadzone w sprawach szczególnie ważnych dla państwa. Ogólnokrajowe referendum zarządza Sejm (większością bezwzględną głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny posłów), bądź prezydent RP po wyrażeniu zgody przez Senat. Wynik ogólnokrajowego referendum jest wiążący jeśli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania obywateli. Ważność wyników jest zatwierdzana przez Sąd Najwyższy. Szczegółowe przepisy dotyczące przeprowadzenie referendum określa ustawa z 14 marca 2003 r.  

Ludowa inicjatywa ustawodawcza

Ludowa inicjatywa ustawodawcza polega na przyznaniu grupie obywateli danego państwa możliwości zgłoszenia projektu ustawy. Zgodnie z polską konstytucją (art. 118 pkt 2) inicjatywa ustawodawcza przysługuje grupie 100 tys. obywateli, którzy posiadają czynne prawo wyborcze.

Prawo inicjatywy ustawodawczej nie obejmuje możliwości zgłoszenia projektów zmiany konstytucji, oraz ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym oraz o udzielaniu gwarancji finansowych.

Aby zgłosić projekt ustawy musi powstać 15-osobowy komitet ustawodawczej inicjatywy. Komitet ten przygotowany projekt zgłasza do Marszałka Sejmu. Ma także prawo propagować i rozpowszechniać go. Następnie komitet przez trzy miesiące zbiera podpisy (100 tys.), które są później przedkładane Marszałkowi Sejmu. Wówczas rozpoczyna się droga legislacyjna projektu ustawy.   

Skarga konstytucyjna

Konstytucja polska zapewnia każdemu obywatelowi możliwość zwrócenia się z tzw. skarga konstytucyjną, jeśli jego prawa lub wolności zostały naruszone. Ma on wówczas prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał sprawdza zgodność z konstytucją danej ustawy lub aktu normatywnego, na podstawie którego dane orzeczenie łamiące wolności i prawa, zostało wydane. Może on orzec o niezgodności danego aktu bądź ustawy z konstytucją.

Możliwość złożenia skargi konstytucyjnej nie przysługuje cudzoziemcom, którzy posiadają na podstawie polskiego prawa statut uchodźcy lub uzyskali azyl.

• Demokracja pośrednia

Do form demokracji pośredniej należą: wybór organów władzy (prezydenta, parlamentu i samorządowych organów władzy), przynależność do partii politycznych czy organizacji społecznych, inicjatywy obywatelski, prawo do zgromadzeń oraz możliwość wystosowanie listów otwartych i petycji.

Do najpowszechniejszych form należy prawo do wyboru organów sprawujących władzę w państwie. W Polsce w drodze wyborów wyłaniany jest prezydent państwa, parlament oraz organy samorządu terytorialnego. Wybory przeprowadzane są na podstawie ordynacji wyborczej (jest to ustawa zgodna z konstytucja, która zawiera szczegółowy opis przeprowadzenia wyborów).

Zgodnie z konstytucją czynne prawo wyborcze, czyli prawo do wyboru swoich przedstawicieli, posiada obywatel Polski, który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 18 rok życia.

Bierne prawo wyborcze, czyli możliwość bycia wybranym, przysługuje obywatelowi, który ukończył najpóźniej w dniu wyborów 21 lat (w wyborach do Sejmu) i 30 lat (w wyborach do Senatu). Udział w wyborach zapewnia nam, jako obywatelom, wpływ na funkcjonowanie władz państwowych (ustawodawczej i wykonawczej). Należy więc pamiętać, że każdy oddany głos jest równie ważny.