Generacje praw człowieka
W 1948 roku ogłoszono Powszechna Deklarację Praw Człowieka, następnie ONZ w 1966 roku opublikowała dwa ważne dokumenty: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych, w których wyodrębniono rodzaje praw człowieka.
Karel Vasak francuski prawnik pod koniec lat siedemdziesiątych zaproponował wyodrębnienie praw człowieka i podział ich na trzy generacje (kategorie).
Prawa I generacji
Prawa I generacji to podstawowe (fundamentalne), wynikające z natury ludzkiej, niezależne od stanu prawnego obowiązującego w państwie. Źródła tych praw można odnaleźć w filozofii oświecenia oraz ideologii liberalnej. Współcześnie zapisane są w każdej konstytucji państwa demokratycznego.
Związane z egzystencją ludzką:
- Prawo do życia
- Prawo do wolności osobistej
- Wolności do tortur
- Wolność wyznania
- Wolność sumienia,
- Wolność myśli
- Wolność wyrażania poglądów (wypowiedzi)
Związane z egzystencją prawną człowieka:
- Prawo do informacji
- Równość wobec prawa
- Prawo do osobowości prawnej
- Prawo do ochrony prawnej w postępowaniu sądowym
- Prawo do tajemnicy korespondencji
- Prawo do swobodnego przemieszczania się
Związane z prawami politycznymi (obywatelskimi):
- Bierne i czynne prawo wyborcze
- Prawo zrzeszania się
- Prawo do skarg na organy państwa
- Prawo do udziału w życiu publicznym
- Prawo równego dostępu do urzędów
Prawa II generacji to prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, zapewniają jednostce rozwój fizyczny i duchowy i bezpieczeństwo socjalne. Nakładają na państwo obowiązki ekonomiczne i socjalne wobec obywatela. Źródłem praw II generacji jest min. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966roku.
Do praw II kategorii należą:
Prawa ekonomiczne
- Prawo do pracy
- Prawo do wynagrodzenia
- Prawo do słusznych warunków pracy
- Prawo do tworzenia związków zawodowych.
Prawa socjalne:
- Prawo do świadczeń socjalnych i ubezpieczeń
- Prawo do ubezpieczeń zdrowotnych
- Prawo do wypoczynku
- Prawo do ochrony zdrowia
- Prawo do zabezpieczenia społecznego.
Prawa kulturalne:
- Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym
- Prawo do edukacji - nauki
- Prawo do swobodnych badań
- Prawo do korzystania z osiągnięć rozwoju cywilizacyjnego
- Prawo do wolności sztuki
Prawa III generacji
Prawa III generacji to prawa kolektywne, solidarnościowe, czyli uprawnienia przysługujące grupom, zbiorowością, narodom, odnoszące się do jakości ich życia .
Do praw III generacji należą:
- Prawo do pokoju
- Prawo do demokracji
- Prawo do rozwoju
- Prawo do zdrowego środowiska naturalnego
- Prawo do pomocy humanitarnej
- Prawo narodów do samostanowienia
- Prawo do rozwoju
- Prawo do równości wszystkich ludów i narodów
- Prawo do własnych zasobów i bogactw naturalnych
- Prawo do zachowania własnej tożsamości i praw etnicznych (odnosi się do mniejszości narodowych i etnicznych)
- Prawo do wspólnego dziedzictwa przeszłości,
- Prawo do ochrony danych osobowych.
W prawodawstwie międzynarodowym uważa się za obowiązkowe przestrzeganie praw I generacji, natomiast II i III w miarę możliwości.
Warto również pamiętać o różnicy pomiędzy zapisem „prawo” i „wolność”. Pierwsze pojęcie odnosi się do uprawnień nadanych przez konkretne przepisy prawne, natomiast drugie określa granice, których nie wolno przekroczyć. Ograniczanie praw i wolności może wystąpić tylko na określony czas i w wyjątkowych sytuacjach. Nie można pod żadnym pozorem ograniczać praw I generacji, w tym prawa do życia.