Konserwatyzm

Słowo konserwatyzm pochodzi od łacińskiego słowa conservare, co znaczy zachowywać, ocalić. Za ojca tej doktryny politycznej uważany jest angielski filozof i myśliciel – Edmund Burke. Jako polityczna idea, konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX wieku. Sama doktryna wyrosła z krytyki oświeceniowych idei. Konserwatyzm stoi w opozycji do liberalizmu. W doktrynie tej znajdziemy odwołania do takich wartości jak: tradycja, religia, rodzina, hierarchia, własność i przestrzeganie prawa.

Naczelną zasadą doktryny konserwatywnej jest poszanowanie istniejącego stanu rzeczy, a więc zachowanie porządku, ładu, którego zasady są określane przez tradycję i religię. Dla zwolennika tej doktryny niezmienność ładu moralnego, który pochodzi od Boga, są punktem wyjścia do rozważań.

Konserwatyści są zwolennikami rozwoju, jednak zgodnie z ich poglądami winien od być równomierny i stopniowy. Jakiekolwiek przerwanie ciągłości historycznej państwa, poprzez rewolucję jest niedopuszczalne.

• Filozofowie i myśliciele konserwatywni

Edmund Burke (1729 – 1797), filozof i polityk, ojciec doktryny konserwatywnej; w swoich dziełach Burke dał się poznać jako zwolennik zmian, ale zachodzących w sposób ewolucyjny, nie rewolucyjny; wzywał do zachowania i upamiętnienia osiągnięć wcześniejszych pokoleń, nie wyobrażał sobie budowania państwa i świata niejako od zera; stad jego negatywna ocena rewolucji francuskiej; Burke twierdził również, że mimo iż człowiek jest istotą rozumną, kierują nim w dużej mierze namiętności i żądze; człowiek więc nie potrafi działać, bowiem jest nieustannie przez nie kierowany; dlatego też w jego dziełach możemy wyczytać negatywną ocenę ludzkiej natury; do najbardziej znanych jego dzieł należą: Rozważania o rewolucji francuskiej oraz Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna

Joseph de Maistre (1753 – 1821), pochodzący z Sabaudii polityk i dyplomata; Maiste twierdził, iż porządek na podstawie którego funkcjonuje państwo bądź polityczne wspólnoty, jest oparty o prawa naturalne; dla niego istnienie takich instytucji jak rodzina, Kościół, władza nie miało przypadkowego charakteru, a wręcz przeciwnie były to instytucje które powstały z woli Stwórcy, z woli Boga; są one również zgodne z naturą człowieka, bo przecież ta ostatnia także została ukształtowana przez Boga; do jego ważniejszych prac należą: Mowa o cnocie, Memoriał o sprzedawalności urzędów, Memoriał o parlamentach, Rozważania nad Francją czy Esej o głównych zasadach konstytucji politycznych i innych instytucji ludzkich

• Koncepcja jednostki i społeczeństwa w doktrynie konserwatywnej

Konserwatyzm zrodził się jako krytyka liberalnej wolności i indywidualizmu. Zwolennicy konserwatyzmu twierdzą, iż ludzka natura nie była i nigdy nie będzie doskonałą. Jednostka ludzka jest jednostką słabą (owa słabość według nich miała wynika z grzechu pierworodnego) i kieruje się w swoich działaniach namiętnościami i uczuciami. Z tego też względu człowiek winien szukać wskazówek jak żyć. Odpowiedzi miała przynieść religia, ale także i autorytety, do których powinnyśmy się odwoływać. Dla konserwatysty człowiek nie ma tak dużej wartości jak społeczeństwo jako całość. Człowiek jest istotą społeczną i w społeczeństwie powinien żyć. Wówczas możemy mówić o jego „uczłowieczeniu”.

Społeczeństwo w doktrynie konserwatywnej jest zbiorem jednostek, spójną całością. Porównać go możemy do organizmu, który składa się z wielu części współpracujących ze sobą. Zgodnie z doktryną konserwatywną interes społeczeństwa ma charakter nadrzędny wobec interesu jednostki. Społeczeństwo jest zbudowane na zasadzie hierarchiczności. Każdy człowiek zajmuje w niej inne miejsce i wykonuje inną pracę na rzecz społeczności. Istnienie hierarchicznej struktury społeczeństwa, a także elit nim kierujących, jest rzeczą niezmienną i wieczną. Konserwatyści akceptują hierarchiczną strukturę społeczeństwa. Dbają o jego historyczną ciągłość oraz o tradycję, która w społeczeństwie winna być kultywowana i przekazywana kolejnym pokoleniom. Tylko ona jest w stanie zapewnić ład społeczny. Każda próba rewolucji niesie jedynie ze sobą chaos i dezorganizację, niszczy istniejące struktury oraz zasady. Sprzeciw konserwatystów wobec rewolucji nie oznacza bynajmniej, że są oni przeciwnikami zmian i reform. Wręcz przeciwnie reformy są według nich potrzebne, jednak winny być wprowadzane drogą powolnych zmian, winny ewoluować. Najlepszymi rozwiązaniami dla konserwatystów są takie, które nie naruszają historycznej ciągłości, nie niszczą tradycji, a tym samym nie zrywają z dorobkiem poprzednich pokoleń i z przeszłością. Obok wierności tradycji, historii i religii, jeszcze jednym gwarantem ładu społecznego jest prawo do posiadania własności prywatnej. Każda z jednostek posiadająca własne dobra może nimi swobodnie dysponować, oczywiście z poszanowaniem zasad prawa. Państwo nie może ingerować w tę sferę życia obywatela.

• Koncepcja państwa w doktrynie konserwatywnej

Państwo i silna władza są niezbędne do istnienia społeczeństwa i do zachowania ładu. Władza państwowa w doktrynie konserwatywnej jest zawsze władzą silną. Posiada wiele uprawnień, ale jest również władzą ograniczoną (nie może nakazać wszystkiego obywatelom). Organy państwa mają działać w ramach prawa. Państwo prawa jest gwarantem wolności obywatelskich. Istotnym elementem w koncepcji państwa jest jej imperialistyczny wymiar.

Dla zwolennika konserwatyzmu gospodarka państwa winna być oparta na własności prywatnej, ale również i na zasadzie konkurencji, regulowanej swobodnie przez rynek. Własność prywatna jest w tej doktrynie gwarancją wolności człowieka. Ale z drugiej strony traktowana jest również jako źródło bogactwa narodu, w którym dana jednostka funkcjonuje.

Współcześni zwolennicy konserwatyzmu poddają krytyce społeczeństwo masowe. Według nich w społeczeństwie tego typu dochodzi do zaniku szacunku dla tradycji, historii. Bardzo często te zjawiska są łączone z kryzysem rodziny, jako podstawowej komórki społeczeństwa, a także z upadkiem autorytetów, do których w razie potrzeby można by się było odwołać.