Konstytucja z 1952 roku

19 lutego 1947 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił małą konstytucję, która regulowała ustrój do momentu wydania ustawy zasadniczej. W połowie 1951r powołano Komisje Konstytucyjna Sejmu, a w styczniu opublikowano projekt, który został poddany „ogólnonarodowej dyskusji”.

22 lipca 1952 Sejm uchwalił nową ustawę zasadniczą, w kolejną rocznicę wydania Manifestu Lipcowego. Chodziło o silne działanie propagandowe, gdyż konstytucja podobnie jak kiedyś Manifest nawiązywała do sojuszu Polski z ZSSR. Ustawa zasadnicza PRL była wiernym odbiciem konstytucji tamtego państwa. Wydaniu konstytucji towarzyszyły liczne imprezy propagandowo - towarzyskie bardziej lub mniej oficjalne.

Tekst Konstytucji PRL opisywał podstawy ustrojowe, nie brakło jednak wątków deklaracyjno-propagandowych. Zawierał także opis praw i obowiązków obywatela. Artykuł 1 konstytucji głosił: Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej, a władze należy do lud pracujący miast i wsi.

W konstytucji stwierdzano, że PRL stoi na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego, (…) zabezpiecza jego władze przed siłami wrogimi ludowi, (…) PRL ogranicza, wspiera i likwiduje klasy społeczne, żyjące z wyzysku robotników i chłopów. Celem nowej władzy była najwyraźniej walka z „wrogiem”.

W konstytucyjnym zapisie trudno było wyczytać szczegóły wyjaśniające znaczenie słów „demokracja ludowa” czy „lud pracujący miast i wsi”, najważniejsze, że ustawodawca wiedział jakie wartości są zakryte, a jakie zafałszowane. Nowej władzy chodziło przede wszystkim o realizację celu propagandowego.

Nowy system gospodarczy PRL zgodnie z konstytucją opierał się na uspołecznionych środkach produkcji i monopolu handlu zagranicznego. W rolnictwie zapowiadano powstawanie na zasadzie dobrowolności rolniczych spółdzielni produkcyjnych, z drugiej strony obiecywano opiekę nad indywidualnymi gospodarstwami rolnymi pracujących chłopów. Trudno było zrozumieć takie kontrowersyjne stwierdzenia, tym bardziej, że konstytucja nie określała realnie własności osobistej obywateli.

W treści opisywanego dokumentu znalazła się deklaracja: od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy - była to typowa dla komunistów utopijna deklaracja, nigdy nie zrealizowana.

Konstytucja wprowadzała podział władzy na organy państwowe: Sejm, Rada Państwa i rady narodowe oraz organy administracji państwowej, tj. rząd i ministrowie.

Najwyższym organem władzy był Sejm, wybierany co cztery lata w wyborach czteroprzymiotnikowych: powszechnych, tajnych, równych, bezpośrednich.

Prawo wyborcze do Sejmu i rad narodowych posiadali obywatele po ukończeniu 18 lat. Bierne prawo wyborcze posiadali obywatele powyżej 18 roku życia (rady narodowe) i 21 lat (Sejm). Konstytucja nie określała trybu pracy Sejmu, oraz praw i obowiązków posłów. Rada Państwa miała:

• stanowić najwyższy organ zwierzchni nad radami narodowymi, sama zaś miała podlegać Sejmowi,
• zwoływać i odwoływać sesje Sejmu,
• ustalać „powszechnie obowiązującą wykładnie prawa”
• wydawać dekrety z mocą ustaw,
• ratyfikować i wypowiadać umowy międzynarodowe,
• wprowadzać stan wojenny.

Organami władzy państwowej w terenie były rady narodowe np.: gromadzka rada narodowa, miejska rada narodowa, wojewódzka rada narodowa. Spełniały one rolę przekaźnika ideowo- politycznego zgodnie z hierarchia urzędniczą „z góry na dół”.

Rząd był powoływany i odwoływany przez Sejm bez szczegółowych wyjaśnień kompetencji i sposobu rządzenia, dawało to olbrzymie możliwości dowolnej interpretacji działania.

Rozbudowany system praw i obowiązków obywateli powodował nieporozumienia, ponieważ jednocześnie obwarowano licznymi przepisami i uwarunkowaniami wypełnianie swobód obywatelskich np.: należało pracować zgodnie z „socjalistyczną dyscyplina pracy”, „strzec tajemnic państwowych”, i być „czujnym wobec wrogów narodu”. Prawa obywatelskie zawarte w konstytucji nie posiadały żadnych gwarancji.

Prezentowany system ustawodawstwa państwowego był charakterystyczny dla władzy w systemach totalitarnych, niestety PRL posiadał wiele elementów tego systemu. Charakter konstytucji wynikał bardziej z uznania prawa za narzędzie w ręku władzy, a nie powszechnie obowiązujące normy prawne.

26 października 1952 roku odbyły się wybory bez udziału Sejmu, który zakończył działalność po uchwaleniu konstytucji.

Ustawa zasadnicza z 22 lipca 1952 roku była nowelizowana aż 24 razy jednak bez większych uwag ze strony społeczeństwa, ponieważ ciągle były to zmiany w obrębie systemu ustalonego wcześniej.

W 1954 roku wprowadzono nowelizację polegającą na zniesieniu podziału na gminy wprowadzając gromady, jako organów władzy terenowej . W 1972 roku wprowadzono jednoosobowy urząd wojewody. W 1975 zostały zniesione powiaty.

Najpoważniejsza nowelizacja nastąpiła po buncie intelektualistów, którzy w grudniu 1975 wystosowali list, będący protestem wobec projektu zmiany konstytucji zaproponowanym przez władze. Pod listem podpisało się ok. 59 osób wśród nich: Stanisław Barańczak, Stanisław Kisielewski, Adam Michnik, Wisława Szymborska i wielu innych. W lutym 1976 roku kolejno 101 osób (wśród nich uczestnicy wcześniejszego protestu oraz Jerzy Andrzejewski Stanisław Dygant i wielu innych) wystosowali list od władz PRL protestując wobec zaproponowanych zmian.

Ostatecznie 10 lutego1976 roku władze wydały ustawę o nowelizacji konstytucji PRL. W konstytucji z 1952 roku dokonano wiele zmian:

• Art.1, mówiący, że Polska Rzeczypospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej, stwierdzał, że Polska Rzeczypospolita Ludowa jest państwem socjalistycznym.

• Dodano art.3, który brzmiał: Przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Współdziałanie PZPR, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego stanowi podstawę Frontu Jedności Narodowej (FJN). FJN miał stanowić wspólną płaszczyznę działania organizacji społecznych i patriotycznego zespolenia wszystkich obywateli.

• Kolejne zapisy konstytucji PRL mówiły o „nierozerwalnej przyjaźni z ZSRR”.
• W artykułach dotyczących rolnictwa wyrażono poparcie dla idei kolektywizacji wsi.
• Dokonano zmian kosmetycznych jeśli chodzi o strukturę władzy i tak Najwyższą Izbę Kontroli podporządkowano Prezesowi Rady Ministrów, a nie jak do tej pory Sejmowi.

Uchwalona w 1976 roku nowelizacja potwierdziła monopol władzy PZPR oraz serwilizm wobec ZSRR. Udowodniono, iż Konstytucja jest jedynie deklaracja, która ma niewiele wspólnego z aktualną rzeczywistością.