Kryzysy i konflikty w Europie po II wojnie światowej

Przykłady najważniejszych konfliktów w układzie chronologicznym i geograficznym:

Zimna wojna – brały w niej udział zachodnie państwa o ustroju demokratycznym a przeciwnikiem były państwa socjalistyczne na czele z ZSRR. Przyjmuje się, ze zimna wojna trwała od 1946 roku, czyli od wystąpienia Winstona Churchilla w Fulton 5 III 1946 roku do zjednoczenia Niemiec lub upadku ZSRR.

Wojna domowa w Grecji – stronami konfliktu byli komuniści greccy inspirowani przez ZSRR i greckie siły rządowe. Wojna trwała od 1946 do 1949. Komuniści mieli wsparcie ZSRR i Jugosławii, zaś wojska królewskie wsparcie sił brytyjskich, a także poparcie USA. Konflikt przegrali komuniści.

Blokada Berlina Zachodniego – od 1 VII 1948 – 12 V 1949. Stronami w konflikcie były zachodnie państwa demokratyczne i ZSRR. Przyczyną blokady Berlina Zachodniego przez ZSRR było wprowadzenie reformy walutowej w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec. Alianci zachodni byli zmuszeni uruchomić największy jak do tej pory most powietrzny z zaopatrzeniem dla zachodnich dzielnic Berlina. Widząc nieskuteczność blokady - ZSRR zrezygnował z niej.

Powstanie czerwcowe – wystąpienia robotników z NRD. Przeciwko protestującym użyto wojska wschodnioniemieckie i radzieckie, które stacjonowały w NRD. Do wydarzeń doszło w czerwcu 1953 roku. Był to pierwszy kryzys społeczno-polityczny w bloku wschodnim. Powodem masowych wystąpień robotniczych w największych miastach NRD było pogorszenie warunków życia. Strajki i manifestacje robotnicze zostały krwawo stłumione głównie przy użyciu sił zbrojnych ZSRR.

Rewolucja węgierska – stronami rewolucji była demokratyczna opozycja węgierska, która wystąpiła przeciw komunistycznym władzom Węgier i armii ZSRR. Wydarzenia na Węgrzech miały miejsce od października do listopada 1956 roku. W dniu 1 listopada Węgry wystąpiły z Układu Warszawskiego oraz ogłosiły neutralność. Dnia 4 listopada 1956 roku radzieckie oddziały zajęły i spacyfikowały Budapeszt. W czasie walk zginęło około 3000 osób. Nastąpiły liczne aresztowania i represje. Po stłumieniu wystąpień władze komunistyczne przystąpiły do przywracania „przodku”, tzw. „normalizacji”.

Budowa muru berlińskiego – stronami były RFN – NRD. W sierpniu 1961 roku władze NRD wstrzymały ruch między obydwiema częściami Berlina, aby w ten sposób zapobiec masowym ucieczkom mieszkańców NRD do Niemiec Zachodnich. W nocy z 13/14 sierpnia zamknięto większość przejść granicznych. Z biegiem czasu rozpoczęto budowę muru, który ulepszano aż do początku lat osiemdziesiątych. Pozostawiono tylko nieliczne przejścia graniczne. Mur liczył 45 km.

Zamach stanu czarnych pułkowników- strony to przedstawiciele greckich wojskowych i przedstawiciele greckich sił demokratycznych. W Grecji do 1967 roku występował bardzo niestabilny system polityczny, co powodowało słabość rządów demokratycznych. W 1967 roku doszło do zamachu stanu zorganizowanego przez oficerów armii greckiej, tzw. czarnych pułkowników, którzy wprowadzili prawicową dyktaturę, poprzez zawieszenie konstytucji, zakaz wszelkiej działalności politycznej. Ograniczyli swobody demokratyczne, wprowadzili cenzurę i kontrolę państwa nad Kościołem. W 1973 roku zniesiono w Grecji monarchię i rozpoczęto przygotowania do przyłączenia Cypru. W 1974 roku doszło do nieudanego przewrotu na Cyprze, gdzie interweniowały wojska tureckie. Kryzys cypryjski doprowadził do upadku dyktatury czarnych pułkowników a w Grecji władze przejął parlament.

Praska wiosna – Strony to czechosłowacka opozycja demokratyczna, której przeciwnikiem były wojska Układu Warszawskiego. Do kryzysu doszło wiosną 1968 roku, kiedy to demokratyczni działacze Komunistycznej Partii Czechosłowacji na czele z Aleksandrem Dubekiem podjęli próbę demokratyzacji ustroju w państwie. W sierpniu władze Układu Warszawskiego podęły decyzje o stłumieniu czeskich dążeń reformatorskich. Doszło do interwencji zbrojnej, stłumienia „praskiej wiosny” i przywrócenia dawnego porządku.

Rewolucja goździków – stronami konfliktu były portugalskie środowiska demokratyczne, które wystąpiły przeciw reżimowej dyktaturze Marcello Caetano. Rewolucja goździków z 1974 roku zapoczątkowała proces demokratyzacji życia politycznego w Portugalii. Nazwa przewrotu pochodzi od goździków wpinanych w ubrania i mundury zwolenników rewolucji.

Kryzys cypryjski – stronami była Grecja i Grecy cypryjscy, przeciw którym wystąpiła Turcja i Turcy cypryjscy w 1974 roku. Powodem kryzysu były dążenia Grecji do zjednoczenia Cypru i Grecji, na co nie zgodziła turecka ludność wyspy. W rezultacie na Cypr wkroczyły wojska tureckie i doszło do podziału wyspy na część turecką i grecką.

Jesień Narodów – opozycja demokratyczna w krajach bloku wschodniego wystąpiła przeciwko władzom komunistycznym w 1989 roku. Efektem było obalenie systemu komunistycznego w Europie środkowo-wschodniej i zapoczątkowanie demokratycznych przemian w tych krajach.

Konflikty w byłej Jugosławii, w których stronami były liczne narody bałkańskie zamieszkujące Jugosławię. Po śmierci dyktatora Josipa Tito w 1980 roku zaczęły odżywać konflikty narodowościowe. Po dojściu do władzy Slobodana Miloševicia w 1989 roku, który został prezydentem Serbii, na terenie całej Jugosławii można było zauważyć coraz silniejsze serbskie tendencje nacjonalistyczne, jak np. zniesienie autonomii Wojwodiny i Kosowa w 1990 roku. Po rozpadzie systemu komunistycznego w 1990 roku w jugosłowiańskich republikach odbyły się wolne wybory. W 1991 roku niezależne republiki proklamowały Chorwacja, Słowenia i Macedonia. Dało to początek konfliktowi zbrojnemu armii jugosłowiańskiej, w której skład wchodzili głównie Serbowie, z Chorwacją i Słowenią. W 1992 roku Serbia i Czarnogóra proklamowały trzecią Jugosławię i zaczęły rościć sobie prawa terytorialne w stosunku do sąsiadów. Po tym jak w tym samym roku Bośnia i Hercegowina ogłosiła niepodległość, doszło do kolejnej wojny z Serbami, którzy również wznowili konflikt z Chorwacją, tworząc na jej terytorium Serbską Krajinę. Walki trwały do 1995. Cztery lata później doszło do kolejnego konfliktu. Punktem zapalnym było Kosowo zamieszkane przez Albańczyków. Doszło do walk serbskich sił zbrojnych z albańskim separatystami. W efekcie doszło do nalotów NATO na Jugosławię, a kontrolę w Kosowie przejęły międzynarodowe siły pokojowe. Przyczynami konfliktów w byłej Jugosławii były dążenia niepodległościowe, rozproszenie terytorialne narodów bałkańskich, oraz różnice kulturowo-religijne (ścieranie się prawosławia, islamu i katolicyzmu)

Konflikt baskijski strony to separatyści baskijscy - ETA i hiszpańskie siły rządowe. Konflikt trwa praktycznie od końca XIX wieku. W ramach monarchii hiszpańskiej Baskowie cieszyli się autonomią do 1876 roku. Pozbawienie tego regionu autonomii poskutkowało wybuchem powstania baskijskiego ruchu narodowego. Początkowo domagano się przywrócenia autonomii, z czasem już pełnej niepodległości dla Kraju Basków. Zwłaszcza polityka gen. Franco w Hiszpanii i represje w stosunku do Basków doprowadziły do powstania lewicowej organizacji nacjonalistycznej ETA – Euskadi Ta Atasuna czyli „Kraj Basków i Wolność”, która zasłynęła z wielu ataków terrorystycznych przeciwko politykom i policjantom hiszpańskim. Konflikt baskijski w dalszym ciągu pozostaje aktualny.

Konflikt w Irlandii Północnej - stronami są Irlandzcy katolicy, zwolennicy przyłączenia Irlandii Północnej do Irlandii (IRA) z drugiej strony - protestanci irlandzcy, wojska brytyjskie. Geneza konfliktu sięga początków epoki nowożytnej i podboju Irlandii przez Anglików, jednak współczesny konflikt swoje podłoże ma w wydarzeniach z 1920 roku, kiedy to Anglicy wyodrębnili z Irlandii Ulster i włączyli go bezpośrednio do Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii.