Nacjonalizm

Słowo nacjonalizm pochodzi od łacińskiego słowa natio, co znaczy naród. Historyczny rodowód nacjonalistycznej myśli sięga dość odległych czasów, jednak dopiero w XIX wieku stał się istotnym elementem życia politycznego. Jego korzeni możemy się doszukiwać w wydarzeniach roku 1789 we Francji, a więc wybuchu Wielkiej Rewolucji. Wówczas to idea narodu, walka o jego suwerenność, które zostają przeciwstawione suwerenności dynastii i interesom dworu królewskiego, zyskuje na znaczeniu.

Z pojęciem nacjonalizmu bardzo często są mylone pojęcia – szowinizmu i rasizmu. Pierwsze z nich oznacza najbardziej agresywną postać nacjonalizmu. Rasizm natomiast uznaje rasę za najwyższą wartość. Rasa jest genetycznie wyodrębnioną częścią ludzkiej wspólnoty. Zwolennicy rasizmu uznają wyższość jednych ras nad innymi.

W doktrynie nacjonalistycznej najwyższą wartością jest własny naród, a co za tym idzie zwolennik tej doktryny uznaje jego wyższość wobec innych narodów. Dbanie o dobro interesu własnego narodu jest priorytetem dla nacjonalisty (tzw. zasada egoizmu narodowego).

Naród funkcjonuje jako jedna i niepodzielna całość. Oczywiście dzieli się na różne grupy, o często przeciwstawnych interesach. Ale mimo tego najważniejszym jest to o naród spaja i łączy, a nie to co go dzieli. Zgodnie z tym rozumowaniem naród jest wspólnotą o solidarnych interesach. Wynika z tego przeświadczenie o wyższości narodu nad dobrem i interesami jednostkowymi.

Każdy z członków wspólnoty narodowej powinien pracować na jej dobro. Tym samym są oni zobowiązani do aktywnego uczestnictwa w jej rozwoju. Może to być również droga politycznej aktywności, ale władza w państwie spoczywa jednak w rękach elit.

Państwo w doktrynie nacjonalistycznej ma znaczenie drugorzędne. To ono jest dla narodu, a nie naród dla państwa. By dobrze służyć wspólnocie narodowej utworzone państwo ma być silne, aparat władzy powinien mieć rozległe kompetencje i możliwości działania. W tej doktrynie dopuszczalnie jest u użycie przemocy, jeśli wymaga tego interes narodowy (mowa tutaj zarówno o możliwości użycia przemocy w stosunkach wewnątrzpaństwowych, jak i międzynarodowych).

Największym zagrożeniem w stosunkach wewnętrznych były mniejszości narodowe. Stanowiły one niebezpieczeństwo, ponieważ jak twierdzili zwolennicy nacjonalizmu, dążyły do rozsadzenia państwa od wewnątrz. Stąd postulat utworzenia państwa jednonarodowego.

Ideologia nacjonalistyczna stała się jednym z elementów systemu faszystowskiego, który zrodził się we Włoszech po zakończeniu I wojny światowej. Założenia nacjonalizmu odnajdziemy również w III Rzeszy Adolfa Hitlera czy systemie politycznym ZSRR.

W okresie zaborów także i na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej rozwinęła się myśl nacjonalistyczna. Jej głównym propagatorem był Roman Dmowski (1864-1939).

Roman Dmowski stworzył pierwszą partię polską odwołującą się do doktryny nacjonalistycznej. Mowa tutaj o Narodowej Demokracji (endecja), partii która do końca istnienia II Rzeczypospolitej odgrywała w systemie politycznym główną rolę. Swoje poglądy Dmowski przedstawił w najbardziej znanej jego książce Myśli nowoczesnego Polska, która ukazał się w 1902 r.

Po II wojnie światowej nacjonalizm zniknął ze sceny politycznej. Zadecydowała o tym klęska faszyzmu (którego przecież był częścią). Mimo że brakowało partii o programie wybitnie opartym o nacjonalistyczną doktrynę, to mimo iż niewidoczny, nacjonalizm ciągle istniał. Stał się od tej pory elementem politycznej myśli partii prawicowych i centrowych. Odrodził się także w innej formie, w ruchach o charakterze separatystycznym, które pojawiły się w latach 60-tych, 70-tych w Zachodniej Europie. Były to ruchy mniejszości narodowych, dążących do wyodrębnienia się bądź też zmiany państwowej przynależności. Ten nacjonalizm miał charakter obronny przed próbą wynarodowienia.