Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

Wprowadzenie

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie jest to system zorganizowanej współpracy wszystkich państw członkowskich. Podstawowe cele, to: zapobieganie użycia siły przez jakiekolwiek państwo i prowadzenie do rozwiązania konfliktów tak, aby bezpieczeństwo żadnego kraju nie było zagrożone przez inny. Tworzenie wzajemnego zaufania we wszystkich dziedzinach, jednak głównie w gospodarce i w kulturze. Podejmowanie działań na rzecz umacniania instytucji demokratycznych i praw człowieka.

Powstanie:

Poprzedniczką OBWE, była Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Idea powstania KBWE zrodziła się w latach sześćdziesiątych w związku z koniecznością przezwyciężania i osłabiania rywalizacji w okresie zimnej wojny między państwami o odmiennych systemach polityczno – gospodarczych. Ówcześni politycy zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństwa przerodzenia się konfliktu politycznego w otwarty konflikt militarny. Po wieloletnich przygotowaniach obejmujących liczne seminaria i konferencje międzynarodowe oraz dwu i wielostronne uzgodnienia miedzy państwami: 1 sierpnia 1975 roku, w Helsinkach przywódcy 35 państw (33 europejskie Stany Zjednoczone i Kanada) podpisali Akt Końcowy KBWE. Nie jest to umowa międzynarodowa, tylko dokument polityczny ujmujący bezpieczeństwo w trzech płaszczyznach (zwanych koszykami): politycznej, gospodarczej i humanitarnej. Zawiera katalog zasad, jakimi powinny się kierować państwa we wzajemnych stosunkach oraz w podejściu do obywateli. Kontrola przestrzegania zobowiązań odbywa się przez okresowe spotkania uczestników procesu, na których opracowuje się normy i standardy współpracy. Do zakończenia zimnej wojny najważniejsze takie spotkania odbyły się w Belgradzie, Madrycie i Wiedniu.

Instytucje OBWE

• spotkania na szczycie,
• Rada Ministerialna - jako organ decyzyjny i zarządzający. Jej członkami są ministrowie spraw zagranicznych. Zbiera się, co najmniej raz w roku,
• Wysoka Rada – koordynuje i nadzoruje działalność OBWE. Spotyka się, co najmniej dwa razy w roku.
• Stała Rada – jest organem wykonawczym i odpowiada za bieżące działania organizacji. Rezyduje w Wiedniu.
• Forum Współpracy na rzecz Bezpieczeństwa – inicjuje negocjacje w sprawie kontroli zbrojeń i rozbrojenia, kontroluje wdrażanie środków budowy zaufania, podejmuje działania na rzecz obniżenia ryzyka wybuchu konfliktu. Przewodniczący OBWE jest odpowiedzialny za realizację jej decyzji. Funkcje tę pełni minister spraw zagranicznych państwa, które przewodniczy w danym momencie OBWE. Przewodnictwo trwa rok.

Kontynuacja postanowień KBWE

Akt Końcowy przewidywał kontynuację procesu KBWE. Formą miały być spotkania ekspertów z różnych dziedzin, rokowania międzynarodowe oraz konferencje na szczeblu rządowym. Od 1975 roku zorganizowano wiele konferencji. Najważniejsze z nich to: Belgrad 4 X 1977 – 9 III 1978; Madryt 11 XI 1980 – 9 IX 1983; Wiedeń 4 XI 1986 – 19 I 1989.

Międzynarodowe spotkania poświęcone bezpieczeństwu wojskowemu toczyły się podczas konferencji w Sztokholmie 17 I 1984 – 19 IX 1986 poświęconej środkom wzajemnego zaufania. W kolejnych rundach rokowań doprecyzowano definicję pod jaką należy rozumieć środki wzajemnego zaufania:

Po pierwsze dotyczy ona powiadamiania o manewrach wojskowych, po drugie wysyłania obserwatorów na czas ich trwania, i po trzecie udostępniania ogólnych danych o dotyczących własnych sił zbrojnych.

Rola KBWE

Wielkim osiągnięciem KBWE jest zorganizowanie dwóch rund rokowań w Wiedniu 9 III 1989 – 19 XI 1990 i 26 XI 1990 – 10 VII 1992, poświęconych redukcji konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie. Zgodnie z przyjętymi postanowieniami każde państwo może mieć ściśle ustalony pułap uzbrojenia.

Upadek komunizmu przyczynił się do przewartościowania roli i miejsca KBWE w stosunkach międzynarodowych w Europie. Przede wszystkim zanikł podział polityczno – ideologiczny na Wschód i Zachód. Pojawiły się przesłanki do ściślejszej współpracy, wynikające z likwidacji wspomnianych różnic i z faktu przynależności wszystkich państw członkowskich do tego samego kręgu kulturowego.

Kolejnym, istotnym czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie KBWE po upadku komunizmu był podział ZSRR, rozpad Jugosławii i Czechosłowacji, dlatego też zwiększyła się liczba członków KBWE do 54 państw, leżących na obszarze od Atlantyku do Władywostoku oraz Kanady i USA.

Po zakończeniu zimnej wojny przed KBWE stanęły również bardzo trudne wyzwania nowego typu powodujące niestabilność na kontynencie europejskim. Przede wszystkim chodzi o wojny na tle etnicznym w krajach byłej Jugosławii, konflikt między Armenią i Azerbejdżanem o Górny Karabach, konflikt w Gruzji o Abchazję i problemy związane z jej dążeniami niepodległościowymi, przestrzeganie praw mniejszości albańskiej w Serbii, węgierskiej w Rumunii, rosyjskiej w Mołdawii i na Krymie.

Paryska karta nowej Europy

Istotne znaczenie dla procesu KBWE w nowych warunkach politycznych miało spotkanie w Paryżu, w którym udział wzięli szefowie rządów, a odbyło się w dniach 19 – 21 listopada 1990 roku. Podczas spotkania przyjęto dokument o nazwie: „Paryska karta nowej Europy” oraz określono nowe kierunki współpracy na rzecz budowy bezpieczeństwa dostatniej i demokratycznej Europy, proklamowano „nową erę demokracji, pokoju i jedności w Europie”. W celu realizacji wymienionych założeń powołano nowe instytucje:

• Radę, w której skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich, spotyka się raz w roku w celu przeprowadzenia konsultacji politycznych;
• Komitet Wysokich Przedstawicieli, który jest organem wykonawczym Rady;
• Sekretariat z siedziba w Pradze zapewniający obsługę administracyjna KBWE;
• Centrum Zapobiegania Konfliktom z siedzibą w Wiedniu, którego zadaniem jest wymiana informacji o charakterze wojskowym i rozwiązywanie zaistniałych konfliktów w Europie;
• Biuro Wolnych Wyborów, przemianowane na Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, z siedzibą w Warszawie;

W dwa lata po konferencji paryskiej w dniach od 9 – 10 lipca 1992 roku, w Helsinkach na szczycie szefów państw i rządów sygnatariuszy KBWE podjęto dalsze decyzje o wzmocnieniu struktur organizacyjnych KBWE zmierzających do podniesienia bezpieczeństwa europejskiego. Było to przede wszystkim ustanowienie instytucji Wysokiego Komisarza do Spraw Mniejszości Narodowych oraz stworzenie mechanizmów wczesnego ostrzegania i zapobiegania konfliktom.

Powstanie OBWE

W dniach 5-6 grudnia 1994 roku w Budapeszcie, na kolejnym spotkaniu na szczycie przedstawiciele 52 państw dokonali przemianowania KBWE na OBWE. Decyzję tą należy traktować jako próbę utworzenia europejskiej organizacji regionalnej. Przyjęty wówczas wspólny dokument określa współczesne funkcje OBWE jako środka zapobiegania, łagodzenia i rozwiązywania konfliktów i sporów między państwami członkowskimi. W związku z tym powołano misje pokojowe z udziałem wojsk sił rozjemczych oraz postanowiono w przyszłości nadać większe uprawnienia już istniejącym organom OBWE.

Podczas szczytu OBWE w Lizbonie 2 -3 XII 1996 roku, podjęto decyzję o przystąpieniu do prac nad „Kartą bezpieczeństwa europejskiego”. Miał to być pierwszy krok w przekształceniu OBWE w system zbiorowego bezpieczeństwa w XXI wieku. Jednak pomimo intensywnych wysiłków podejmowanych od czasu paryskiego spotkania, OBWE nie stwarza pełnych gwarancji bezpieczeństwa dla wszystkich członków.

Do przyczyn małej efektywności OBWE należą następujące czynniki: OBWE nie jest organizacją międzynarodową w pełnym tego znaczeniu, nie ma stałych organów o ustalonych kompetencjach, zbyt duża liczba państw członkowskich sprawia że proces decyzyjny jest bardzo długi i bardzo trudno osiągnąć konsensus, we wszystkich sprawach. OBWE nie dysponuje też środkami przymusu w postaci sankcji ekonomicznych ani własnymi siłami zbrojnymi.

Przykłady misji KBWE:

• misja w Gruzji służąca politycznemu uregulowaniu konfliktu w południowej Osetii Abchazji,
• misja w Estonii ułatwiająca dialog miedzy władzami estońskimi a ludnością rosyjska,
• misja w Mołdawie mająca na celu polityczne uregulowanie konfliktu wokół Naddniestrza,
• misja w Tadżykistanie, której celem było ułatwienie kontaktów miedzy rządem a islamska opozycja,
• misja w Chorwacji, mająca łagodzić stosunki narodowościowe i wspomagać budowę instytucji demokratycznych,
• misją w Kosowi, polegająca na nadzorowaniu rozejmu.

Polska w OBWE

Jednym z krajów, który aktywnie działa w ramach OBWE jest Polska. Nasz kraj aktywnie uczestniczy w pracach OBWE i ma celu poprawienie stanu zbiorowego bezpieczeństwa w Europie, układu międzynarodowego gwarantującego równość i bezpieczeństwo dla wszystkich państw i wykluczającego hegemonię i groźbę użycia siły.

Polska jako sygnatariusz i realizator porozumień dotyczących porozumienia dotyczącego rozbrojenia konwencjonalnego, to jest „Traktatu o siłach konwencjonalnych” podpisanego 19 listopada 1990 r. w Paryżu i „Traktatu o stanach osobowych sił zbrojnych” podpisanego 10 lipca 1992 r. w Helsinkach, uczestniczy w inspekcjach i kontroli redukcji zbrojeń przez nie przewidzianych. Daje to możliwość regularnej kontroli i przeglądu sytuacji wojskowej u naszych sąsiadów i na całym kontynencie. Spowoduje to wzrost poczucia bezpieczeństwa z punktu widzenia wojskowego.

Polska jest również bardzo aktywna w rozwoju koszyka „ludzkiego wymiaru” OBWE (prawa człowieka, instytucje demokratyczne, prawa mniejszości narodowych). Świadczy o tym umiejscowienie w Warszawie jednej z agend OBWE – Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, która jest odpowiedzialna za prowadzenie prac analitycznych i informacyjnych związanych z przestrzeganiem praw człowieka, demokracji i prawa w państwach członkowskich OBWE. W 1998 roku przewodniczącym OBWE został ówczesny polski minister spraw zagranicznych Bronisław Geremek.