Podział aktów prawnych

W nauce o prawie wyróżnia się następujący podział aktów prawnych:

Akta obowiązujące powszechnie. Dotyczą nieograniczonej ilości adresatów i są to wszystkie wyżej wymienione akta prawne.

Akta obowiązujące wewnętrznie. Dotyczą określonej ilości adresatów. Obowiązują zarówno adresata jak i normodawcę będących w zależności służbowej.

Ustawa

• Akt prawny zajmujący w hierarchii ważności drugie miejsce zaraz po konstytucji.
• Uchwalany jest przez Sejm i Senat w określonym trybie ustawodawczym.
• Dotyczy wszystkich dziedzin życia w państwie. Może regulować wszystkie sytuacje, z wyjątkiem tych zakazanych przez konstytucję.
• Niektóre ustawy stanowią podstawę przepisów z danej gałęzi prawa i noszą nazwę kodeksów np. kodeks karny, kodeks rodzinny, kodeks drogowy.
• Szczególnym typem ustawy są te, uchwalone w wyniku głosowania, czy referendum.
• Niektóre ustawy są uchwalone w szczególnym trybie np. ustawy budżetowe, czy ratyfikacyjne.

Uchwała

• Jest aktem woli organów państwowych lub samorządowych, organizacji społecznej lub politycznej, może być też wydana przez lokalne organy władzy i administracji.
• Uchwały ogólne (normatywne) stanowią wykładnie prawa i zawierają określone normy prawne.

Rozporządzenia

• W prawie polskim obowiązują rozporządzenia jako akty prawa wykonawczego.
• Zgodnie z konstytucja RP rozporządzenia mogą wydawać: Prezydent, Rada Ministrów, Premier i poszczególni ministrowie.
• Rozporządzenia maja moc powszechnie obowiązujących norm prawnych.

Dekret

Aktem prawnym o mocy ustawy jest dekret może być ogłoszony przez inne niż Sejm i Senat organy władzy państwowej np. w II Rzeczypospolitej dekrety wydawał Prezydent, w PRL Rada Państwa. Najsłynniejszym dekretem był dokument z 13 grudnia 1981 roku o nazwie Dekret o stanie wojennym. W obecnie obowiązującej konstytucji dekret, jako ustawę o wyjątkowym charakterze, może wydać Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów tylko podczas wojny i jedynie w określonych granicach prawa.

Ratyfikacja umowy (ratification) - zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez organ do tego upoważniony w Polsce Sejm.

• Wyróżniamy umowy ratyfikowane po wyrażeniu zgody w ustawie (przez Sejm), np. traktat, konkordat, deklaracja, pakt, układ oraz umowy bez konieczności wyrażenia zgody przez ustawę (czyli bez zgody Sejmu), np. umowy go charakterze gospodarczym.
• Treść umowy ratyfikowanej wiąże głowę państwa (w niektórych zaś państwach parlament). Uważa się ją za część porządku prawnego obowiązującego w państwie. Ratyfikowane umowy wiążą się z zawarciem pokoju, sojuszu, układu politycznego lub wojskowego.
• Najsłynniejszym paktem ratyfikowanym przez Sejm był pakt mówiący o wejściu Polski do struktur paktu północnoatlantyckiego (NATO). Podpisanie tego dokumentu wiązało się z konsekwencjami zmian niektórych przepisów prawnych.
• Ratyfikowane umowy wiążą się czasami z przystąpieniem Polski do organizacji międzynarodowych np. Unii Europejskiej.
• Ratyfikowane umowy mogą obejmować zagadnienia związane z wolnością, prawami obywatelskimi, określonymi w konstytucji.
• Umowy ratyfikowane przez Sejm musza być przestrzegane zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego. Maksyma łacińską głosi pacta sunt servanda, czyli „umów należy dotrzymywać”.
• Zgodnie z prawem zwyczajowym umowy ratyfikowane mają pierwszeństwo przed ustawą.

Akty wewnętrzne stanowią druga grupę aktów prawnych po aktach wykonawczych. Organ wydający akt prawny kieruje akt wewnętrzny do adresata, czyli jednostce organizacyjnej sobie podległej np. uchwały Rady Ministrów, czy zarządzenia poszczególnych ministrów. Akty wewnętrzne nie mogą ograniczać praw obywatelskich określonych w konstytucji. Przykładem praw wewnętrznych może być np. zarządzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

Specjalną grupę akt wewnętrznych stanowią akty wewnętrzne wiążące. W Polsce należą do nich uchwały sejmu, senatu oraz niektórych organów administracji państwowej np. Rady Ministrów, Wojewody, czy Rady Powiatu. Akty tego typu nie mogą być sprzeczne z powszechnie obowiązującym prawem, nie posiadają też uprawnień ustawowych.

Uchwały normatywne stanowione przez sejm i senat oraz rząd, rady powiatu, rady gminy, sejmik wojewódzki mogą być w formie uchwały wykonawczej - wydanej w celu wykonania określonej ustawy oraz uchwały samoistnej- konsumującej prawo zawarte w konstytucji.